برآوردهاي صورت گرفته نشان مي‌دهد كه ذخاير گاز كشورهاي آسياي مركزي و قفقاز، در حد انتظار كشورهاي اروپايي نبوده و از همان ابتداي شروع مذاكرات اين طرح، ايران بعنوان يكي از گزينه‌هاي اصلي تامين گاز خط لوله ناباكو مطرح است.

ابهامات موجود در احداث طرح خط لوله ناباكو اجراي اين طرح را با مشكلاتي مواجه كرده كه شايد بتوان گفت اجرايي شدن اين پروژه رويايي بيش نخواهد بود.
پروژه خط لوله ناباكو بمنظور انتقال 31 ميليارد مترمكعب گاز در سال از كشورهاي منطقه درياي خزر و خاور نزديك به اروپا خواهد بود كه قرار است در سال 2014 راه‌اندازي شود.
اين خط لوله سه هزار و سيصد كيلومتري كه انتظار مي‌رود در سال 2014 به بهره‌برداري برسد با حمايت ايالات متحده امريكا و بمنظور كاستن از ميزان وابستگي كشورهاي اروپايي به گاز روسيه احداث مي‌شود.
در پروژه ناباكو قرار است كشورهاي تركيه، بلغارستان، روماني، مجارستان و اتريش شركت داشته باشند و اتحاديه اروپا اميدوار است كه با ساخت خط لوله ناباكو وابستگي به صادرات گاز روسيه كمتر شود.
برخي از تحليلگران معتقدند اين خط لوله را نمي‌توان بدون ايران كه دومين كشور جهان از لحاظ ذخاير گازي است تكميل كرد اما شركت كنندگان پروژه ناباكو مدعي هستند گاز كشورهاي تركمنستان، عراق و آذربايجان براي اين منظور كفايت مي‌كند كه تاكنون هيچ قرارداد معيني در خصوص تحويل گاز از اين كشورها امضا نشده است.
به گفته برخي از كارشناسان اروپايي شركت كنندگان در كنسرسيوم ناباكو يعني تركيه، مجارستان، بلغارستان، روماني و اتريش نتوانسته اند ضمانت عرضه گاز را از كشورهاي حاشيه خزر دريافت كنند و بدون اين نيز نمي‌توانند سرمايه لازم براي ساخت خط لوله جذب كنند و از طرفي عرضه‌كنندگان بالقوه براي پروژه ناباكو كشورهاي آذربايجان، قزاقستان، تركمنستان، مصر، ايران و حتي عراق هستند.
نياز شديد اتحاديه اروپا به گاز و افزايش روزافزون اين نياز در كنار رهايي اروپا از وابستگي به گاز روسيه از دلايل عمده طرفداران ايجاد اين خط لوله عنوان مي‌شود.
از سوي ديگر مخالفان طرح معتقدند بدون مشاركت جمهوري اسلامي ايران بعنوان دومين كشور داراي بيشترين منابع گاز در جهان، اين طرح موفق نخواهد شد و در عين حال گاز كافي براي انتقال از اين طريق نيز فراهم نمي‌شود.
از آنجا كه توليد داخلي گاز در اروپا به طرز مطلوبي روبه كاهش است بايد منابع جايگزين جديدي براي تامين گاز اروپا ايجاد شود. نوباكو چهار مسير اصلي تامين گاز را از منطقه درياي خزر، خاورميانه و مصر بوجود مي آورد. اين مناطق داراي غني ترين ذخايرگازي جهان هستند.
در اين ميان ايران بعنوان دومين كشور داراي منابع غني گاز در جهان در امضاي اين قرارداد غايب بود و در كل فرآيند بررسي و برنامه‌ريزي اين پروژه نيز جاي پايي از ايران ديده نشد.
گفته مي‌شود كه ايالات متحده امريكا پيشتر مخالفت خود را با مشاركت ايران در اين پروژه و انتقال گاز ايران از طريق آن اعلام كرده بود، مخالفتي كه در مراسم امضاي قرارداد خط لوله ناباكو با غيبت ايران مشهود شد.
'ريچارد مورنينگ‌استار' نماينده ويژه امريكا در امور انرژي در اين مورد گفت: 'ايران تا زماني كه روابط خود را با كشورهاي غربي و ايالات متحده امريكا بهبود نبخشيده است نبايد در اين پروژه حضور داشته باشد.'
عدم تمايل آمريكا و برخي ديگر از كشورها در دخالت دادن ايران در اين پروژه از همان ابتدا طرح «ناباكو» را با نظرات سياسي مواجه كرد و عدم دعوت از ايران براي شركت در نشست بوداپست كه براي تصميم گيري در مورد اين خط لوله برگزار شد، خود مهر تاييدي بر اولويت نگاه سياسي بر نگاه تجاري و اقتصادي در اجراي اين پروژه است.
آمريكا در راستاي سياست سلطه‌جويانه خود در مقابله با ايران اعتقاد دارد با مشاركت ايران در اين خط لوله امنيت اروپا بيش از پيش به ايران گره خورده و علاوه بر بالا بردن قدرت چانه زني كشورمان در مباحثي نظير موضوع هسته‌اي و ديگر مسايل جهاني و منطقه‌اي، منابع عظيم مالي را به سوي ايران سرازير مي‌كند.
از همين رو ايالات متحده با فشار بر اتحاديه اروپا خواستار كنار گذاشتن ايران و عدم استفاده از پتانسيل عظيم انرژي كشورمان در اين پروژه است. اين در حالي است كه جمهوري اسلامي ايران به تنهايي بيش از 16 درصد از ذخاير گازي دنيا را در اختيار دارد و ذخاير اثبات شده آن نيز از ذخاير گاز ديگر شركت كنندگان در نشست بوداپست، نظير جمهوري آذربايجان، مصر، عراق و تركمنستان بيشتر است.
مقامات ايراني بارها اعلام كرده اند كه قادرند به تنهايي سالانه 37 ميليارد مترمكعب گاز به اروپـا صادر كنند. بنابراين بديهي است كه با شكل گيري چنين خط لوله‌اي و دسترسي اروپاييان به انرژي كشورهايي نظير ايران وابستگي اروپا به گاز روسيه به شدت كاهش مي يابد.
سخنان «وولفانگ روتن استورفر»مدير اجرايي شركت O.M.V اتريش كه يكي از اعضاي كنسرسيوم خط لوله ناباكو مي‌باشد نيز تاييدي بر اين ادعاست.
وي اظهار داشت: «ايران دومين ذخاير بزرگ دنيا را در اختيار دارد و اينكه بگوييم نبايد گاز ايران از طريق اين خط لوله منتقل شود، بي معناست.»
موضوع ساخت خط لوله ناباكو با توجه به هزينه يازده ميليارد دلاري آن بدون مشاركت ايران توجيه اقتصادي ندارد. اما دولت‌هاي اروپايي تحت فشار آمريكا از جمهوري اسلامي ايران براي شركت در مراسم امضاي توافقنامه خط لوله ناباكو دعوت نكردند.
اين درحالي است كه مقامات تركيه و برخي كشورهاي اروپايي به جايگاه ايران در تامين گاز اروپا به خوبي واقف هستند و از همين رو برخي از مقامات تركيه و اروپا از احتمال مشاركت جمهوري اسلامي ايران در پروژه ناباكو سخن گفتند.
'رجب طيب اردوغان' نخست وزير تركيه نيز در پايان مراسم امضاي توافقنامه ساخت خط لوله ناباكو در يك كنفرانس خبري از تمايل كشورش براي مشاركت ايران در پروژه ناباكو سخن گفته است.
از سوي ديگر مديرعامل خط لوله ناباكو با اشاره به عدم اطمينان كشورهاي اروپايي به ذخاير گاز كشورهاي آسياي مركزي گفت: «ما قصد داريم با متصل كردن دو خط لوله از ايران و گرجستان، بخش ديگري از گاز مورد نياز خط لوله ناباكو را تامين كنيم و ناباكو براي انتقال گاز ايران به اروپا مصمم است.»
در اين ميان جمهوري اسلامي ايران نيز با احداث خط لوله پارس(Persian Pipeline) به طول يك هزار و 740 كيلومتر انتقال گاز ايران به اروپا را در دستور كار خود قرار داده است.
هدف از اجراي اين طرح انتقال روزانه 110 ميليون مترمكعب و سالانه 37 ميليارد مترمكعب گاز طبيعي توليد شده از پنج فاز 20 تا 24 ميدان پارس جنوبي(بزرگترين مخازن مشترك گازي جهان) به اروپاست.
اين مقدار 20 درصد بيشتر از گاز انتقالي ناباكو و پروژه جريان جنوبي (ساوث استريم) است كه به تنهايي حدود يك چهارم نياز گازي اروپا را تامين مي‌كند. از سوي ديگر احداث خط لوله پارس تنها 8 ميليارد دلار هزينه خواهد داشت كه بسيار كمتر از طرح«ناباكو» و «ساوث استريم» است.
بنابراين با توجه به امضاي موافقتنامه اوليه اين پروژه توسط سران برخي كشورهاي اروپايي و آسياي مركزي بدون حضور ايران اگرچه خط لوله ناباكو ممكن است در مراحل ابتدايي خود بتواند با گاز صادراتي جمهوري آذربايجان و تركمنستان اجرايي شود، ولي در درازمدت براي ادامه حيات و رقابت با روس‌ها، سخت به جمهوري اسلامي ايران و گاز آن نيازمند است.
منبع: ایرنا