تبریز جهان شهر ایران

اگر قرن نوزدهم تا نيمه اول قرن بيستم را عصر صنعت و نيمه دوم قرن بيستم تا پايان آن را عصر اتم بناميم به جرات مي توان قرن جديد را عصر پيام و رسانه ناميد. مي توان گفت که وسايل ارتباط جمعي و در راس آن ها رسانه هاي ديداري و شنيداري نقش تعيين کننده اي را در شکل گيري سیاست خارجی و سرنوشت جوامع بازي مي کنند. در این میان هر روز بر تنوع و کارکرد رسانه ها افزوده می شود و در ربع آخر قرن بیستم و آغازین سال های قرن بیست و یکم، پدیده اینترنت و فتاوری های نوین ارتباطی چنان تحول عظیمی را در همه حوزه های زندگی بشر ایجاد کرده اند که در تصور نمی گنجد. سرعت و دامنه تاثیر گذاری این رسانه ها بر حوزه سیاست خارجی و دیپلماسی چنان عظیم و انکارناپذیر است که هرگونه تردیدی در به کارگیری و استفاده از آن ها لطمات جبران ناپذیری بر منافع ملی و پرستیژ بین المللی یک کشور می گذارد. در این میان نقش دولت و متولیان امور رسانه ای و تعامل آن ها با دیپلمات ها و نهاد سیاست خارجی به خوبی مورد نیاز است. به دلیل این تاثیرگذاری ادبیات سیاست خارجی و حوزه کارکردی آن هم تغییر کرده است. ورود اصطلاحاتی چون دیپلماسی دیجیتالی، سایبر دیپلماسی، تله دیپلماسی، دیپلماسی رسانه ای و... از جمله این تاثیرگذاری هاست. سوال این است که دامنه این تاثیرات تا کجاست و اصولا رابطه رسانه ها و دیپلماسی چیست؟ و در این مورد به خصوص دیپلماسی دیجیتالی چیست؟ رابطه و تاثیر آن با دیپلماسی سنتی و عمومی چیست؟ تا چه حد می توان به این نوع دیپلماسی اطمینان کرد؟ آسیب ها و مزایا و معایب آن چیست؟
اینها سوالاتی هستند که سعی شده است در مقاله حاضر به آنها پرداخته شود.
راه هاي ارتقاي ديپلماسي با تکيه بر نقش رسانه ها و تنکولوژي ارتباطاتي و اطلاعاتي
1- توجه بيشتر به افکار عمومي داخلي و بين المللي در شکل بندي و اجراي سياست خارجي و داخلي
2- افزايش هر چه بيشتر کارکرد ثابت گزارش دهي اينترنتي و کابلي و ماهواره اي با تکيه بر مبادله پوياي اطلاعاتي مابين ديپلمات ها و ديگر طرف هاي مسئول
3- تخصيص منابع به ديپلماسي خط مقدم با تکيه بر کاهش لايه بندي بوروکراتيک و هزينه هاي اجرايي
4- ارتقاي يک پاراديم همکاري جويانه جديد در زمينه ديپلماسي با تکيه بر تعريف روشن از سهام داران و اجزاي سازنده ديپلماسي و گفتماني ملهم از مجموعه ارزش ها و ديدگاه ها
5- هدايت رنسانس حرفه اي گرايي در هر دو عرصه ديپلماسي و رسانه با تکيه بر استانداردهاي شرکتي
6- کشاندن ديپلماسي عمومي از بخش جنبي ديپلماسي به هسته مرکزي آن
7- تکيه هر چه بيشتر به ديپلماسي تجاري
8- کاهش شکاف اجرايي مابين عرصه ديپلماسي و عرصه رسانه اي و تعامل هرچه بيشتر آن دو
9- توجه هر چه بيشتر به بازيگران غير دولتي و تکيه بر توانايي هاي آن ها در عرصه رسانه هاي خصوصي
10- اصلاح فرهنگ ديپلماسي با سست کردن پنهان کاري و انحصارگرايي در اين عرصه
11- ايجاد تعادل مابين نيازهاي امنيتي و آشکارسازي مسايل
12- توسعه شبکه و وب سايت هاي وزارت امور خارجه
«کاندو ليزا رايس» در اشاره به اهميت بازبيني در روند ديپلماسي کلاسيک مي گويد:
«زمان آن رسيده که به ديپلماسي عمومي نگاهي نو بيندازيم. ما بايستي بر ضد تبليغات منفور مبارزه اي وسيع راه بيندازيم و طلسم اسطوره هاي خطرناک را بشکنيم و حقيقت را بيرون بکشيم. ما بايستي مبادلات خود را با بقيه جهان گسترش دهيم، بايد بيش از پيش به موسسات آموزشي اهميت دهيم، به فقر و سازمان هاي غير دولتي توجه بيشتري نشان دهيم و شهروندان را براي يادگيري زبان هاي خارجي تشويق کنيم تا بتوانيم فرهنگ هاي مختلف را بفهميم و به ديگران در خانه هايشان خوشامد بگوييم. ما بايد براي موفقيت به ديگران گوش فرا دهيم. بخش مهمي از روايت داستان و تاريخ آمريکا در يادگيري سرگذشت ديگران نهفته است. در حالي که ما نبايد از تعهدات امنيتيمان غافل شويم در همان حال نبايد خود را با جهان درگير کنيم. اکنون زمان بازسازي ديپلماسي و ديپلماسي عمومي است.»
فناوری ارتباطات و اطلاعات با ادغام زمان، فاصله و منطقه جغرافیایی که از ویژگی های بارز روابط سنتی گذشته بود با سرعت که شاخصه هزاره سوم است دنیای شگفت انگیزی را خلق کرده که در آن ابعاد زمانی و مکانی، موانع اداری، سلسله مراتب ارتباطی و رعایت تشریفات بعضا محو و یا در حال فرسایش است. دیپلمات ها به واسطه وضعیت کاریشان تا قبل از دستیابی همگان به شبکه اینترنت اولین کسان بودند که در پرتو امواج اخبار و تحولات جهانی قرار می گرفتند و اکنون در مورد اینترنت نیز چنین است.
ویژگی های دیپلماسی عصر نوین به قرار زیرند:
1- تقلیل حاکمیت ملی و نفوذ دولت ها در داخل مرزهایشان
2- افزایش هر روزه بازیگران عرصه روابط بین الملل از جمله افراد، گروه ها، و سازمان های غیر دولتی و تحدید نقش دولت ها
3- تغییر مفاهیم بنیادی دیپلماسی و سیاست خارجی مانند منافع ملی، و نیز ورود منافع جدید به این حوزه از جمله تروریسم، قاچاق مواد مخدر و انسان، مهاجرت و بحران های زیست محیطی و...
4- ورود به قول «جوزف نای» قدرت نرم یعنی تاثیر و جذابیت ایده های یک ملت بر ملل دیگر به مولفه های روابط بین الملل
5- ورود شهروندی شبکه ای (Network +Citizen) یا (Netizenship)، یعنی شهروندی که با ICT و اینترنت سروکار دارد به عرصه دیپلماسی.
6- ائتلاف غیر متمرکز منافع داخلی و جهانی یا وضعیتی که «جیمز روزنا» آن را «اتحاد منفک ها» یا (Fragmigration) که ترکیبی است از Fragmentation به معنی شکسته و جدا شدن و نیز اصطلاح Integration به معنای همگرایی، می نامد.
7- جهانی شدن اقتصاد و تجارت و فرهنگها و تماس هرچه بیشتر جوامع بشری

نمودار محیط جدید بین المللی
این محیط ساختاری است مرکب از کشورهایی با قلمرو نفوذ پذیر، قدرت سخت + قدرت نرم، سیاست واقعی + سیاست دانش مدار و سیاست سنتی + سیاست دیجیتالی

اثرات ICT بر دیپلماسی و دستگاه سیاست خارجی
قبل از یافتن تعریفی دقیق از دیپلماسی جدید دیجیتالی می بایست به پرسش های مطرح درباره اثرات فناوری اطلاعات و ارتباطات بر دستگاه سیاست خارجی پرداخت از جمله:
الف- آیا در محیط جدید بین المللی متاثر از توسعه ICT، تشکیلات، سلسله مراتب و شرح وظایف وزارت امور خارجه و سفارتخانه ها در معرض تغییر و تحول قرار گرفته اند؟
ب- آیا در محیط جدید بین المللی متاثر از توسعه ICT که امکان ارتباط مستقیم تمامی نهادهای داخلی با طرف های خارجی را فراهم می آورد و از سوی دیگر افکار عمومی را از رفتار نهادهای داخلی مطلع می سازد، در جایگاه و ارتباطات وزارت خارجه نسبت به سایر دستگاه های داخلی و نقش آتی آن در تعاملات میان داخل و خارج جابجایی ایجاد می شود؟
ج- آیا در محیط جدید بین المللی با وجود نمایندگی های موازی از دستگاه های مختلف داخلی در خارج از کشور و تنوع و تکثر رو به تزاید بازیگران، نیروها و سازمان های تاثیرگذار و شیوه اقدام دستگاه سیاست خارجی دگرگون خواهد شد؟
د- آیا در محیط جدید بین المللی با ویژگی ناپایداری ساختار و مولفه های روابط بین الملل، روش های دیپلماتیک همچنان ثابت خواهد ماند؟
ه- آیا دیپلماسی دیجیتالی می تواند راهکار مناسبی برای پاسخ به سوالت فوق باشد؟
زمانی که نخستین تلگرام خارجی به دست «لرد پلمرستون»، وزیر خارجه وقت انگلیس رسید فریاد زد: «خدای من این پایان عمر دیپلماسی است». در واشنگتن هم این عکس العمل منفی به اخترع «ساموئل مورس» و خط ابداعیش در وزارت خارجه نشان داده شد و تا 12 سال پس از اختراع و کاربرد الفبای مورس و شبکه ارتباطی اش، دستگاه دیپلماسی آمریکا از به کارگیری آن خودداری کرد.
ICT بر مولفه های تشکیل دهنده ساختار، کارکرد و خط مشی دیپلماسی تاثیر کاکردی و شکلی می گذارد. انقلاب تکنولوژی، زمان و فاصله را در هم می شکند و به جای نظریه برادر بزرگ تر «جورج ارول» که مراقب شهروندان است، آن ها را قادر می سازد که مراقب برادر بزرگ تر باشند و باعث اشاعه ویروس آزادی می شود که هیچ دارویی بر آن کارگر نیست. ابعاد سه گانه زمان، فاصله و مکان با بعد چهارم یعنی سرعت در هم آمیخته می شوند و ماهیت دیپلماسی را تغییر می دهند.
بوش پدر تنها 20 دقیقه بعد از جلب موافقت 26 کشور برای تشکیل ائتلاف به پای تلویزیون آمد و تصمیم خود برای حمله به صدام و نیروهایش در کویت را به اطلاع جهانیان رساند.
این تکنولوژی ها باعث ورود پلورالسم، اومانیسم و جهان گرایی و فراگیر شدن دغدغه حقوق بشری به درون سازمان ها و دستگاه های سیاست خارجی می شوند. اینترنت اتاق شیشه ای را ایجاد می کند که شفافیت را به همه عرصه ها می آورد در نتیجه پاسخگویی را گزینه گریزناپذیر همه دستگاهه ای دولتی می کند.

پیشنهاداتی برای ارتقای دیپلماسی کشور و جا نماندن آن از قافله سریع جهانی
اگر زمانی وزارت خارجه آمریکا توانست بدون آسیب جدی، 12 سال از استفاده بهینه از تلگراف شانه خالی کند، به خاطر ماهیت جامع جهانی و وضعیت تکنولوژی آن روز بود. امروزه که علم و تحولات به صورت لحظه ای دو برابر می شوند، هر لحظه تاخیر و تردید ما را سال ها از قافله جهانی عقب خواهد انداخت. اقای دکتر «محمود بیات» از دیپلمات های باسابقه و نویسنده کتاب «دیپلماسی دیجیتالی» پیشنهادات زیر را ارائه می دهد:
1- تشکیل گروه مطالعاتی برای انجام تحقیقات بیشتر و برگزاری کارگاه های آموزشی درباره دیپلماسی دیجیتال در دانشکده روابط بین الملل و دفتر مطالعات سیاسی و منطقه ای
2- برگزاری سمینارها و کارگاه های آموزشی به منظور مطلع ساختن عموم از تحولات عرصه روابط بین الملل و دیپلماسی دیجیتال
4- آموزش های حین خدمات دیپلمات ها و سایر کارکنان به منظور آگاهی و کارآمدی لازم برای ورود به این صحنه
5- بازنگری ارتباط وزارت خارجه و سفارتخانه ها با دیگر سازمان های داخلی با هدف روان سازی گردش اطلاعات به هنگام استعلام ها و ضرورت فعالیت آن ها
6- اصلاح تشکیلات و گردش کار در وزارت امور خارجه و سفارتخانه ها به به منظور استفاده از دیپلماسی دیجیتالی بدون خدشه دار شدن دیپلماسی سنتی
7- تهیه و تنظیم یک برنامه نرم افزاری برای مشاهده و کنترل چگونگی انطباق و پیشرفت اعضای وزارت خارجه در زمینه دیپلماسی دیجیتالی

نتیجه گیری
تاثیرات شگرف رسانه های نوین بر حوزه سیاست خارجی انکارناپذیر است. لیکن نحوه به کارگیری و نیز زمان این به کارگیری مهم است. دیپلماسی دیجیتال اجتناب ناپذیر است. تخصص، تعامل، سرعت، حذف زمان، مکان و فاصله از خصوصیات این نوع دیپلماسی است. در این تحقیق سعی شد به اثرات شگرف و مثبت این نوع دیپلماسی پرداخته شود. هیچ گریزی از آن نیست. لیکن باید نهاد سیاست خارجی بیشترین دغدغه را در این راستا داشته باشد تا از قافله جهانی عقب نماند. جهانی شدن، توسعه همه جانبه در عرصه ملی و محلی و دولتی و خصوصی را می طلبد. در این میان پیشکسوت این پیکار سیاست خارجی و دیپلماسی است که بدون بهره گیری از تکنولوژی های نوین ارتباطی در این راه باز می ماند.

منابع

منابع فارسی
1- بیات، محمود، دیپلماسی دیجیتالی پژوهشی در دیپلماسی معاصر، انتشارات مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه، چاپ اول، پاییز 1385، صص152- 158

سایتهای فارسی
2http://www.aftab.ir/articles/applied_sciences/communication/c12c1178724148_media_p1-
3-http://www.reporter.ir/archives/cyber_public_relations/index.php
4- http://www.aftab.ir/articles/politics/diplomacy/c1c1154335134_diplomacy_p1.php
5- http://www.reporter.ir/archives/cyber_public_relations/index.php
6- http://www.reporter.ir/archives/85/12/004905.php

ENGLISH BOOKS
7- Jack C. Plano and Ray Olton , the international relations dictionary , western michigan university , 4th edition , p 241

English web Sites
8- Ajai K. Rai , Diplomacy and the News Media: A Comment on the Indian Experience , Strategic Analysis, Vol. 27, No. 1, Jan-Mar 2003 , © Institute for Defence Studies and Analyses 1
http://www.idsa.in/publications/strategic-analysis/2003/jan/ajairai.pdf
9- Dietrich Kappeler, SOME LEGAL ISSUES IN CYBER DIPLOMACY, Second International Conference on Web Management in Diplomacy , Legal Issues in Cyber Diplomacy Page 1 of 2
http://www.diplomacy.edu/Conferences/WM2/Papers/Legal%20Issues%20in%20Cyber%20Diplomacy.pdf
10- Richard Burt and Olin Robison , Reinventing Diplomacy in the Information Age, October 9, 1998
http://ics.leeds.ac.uk/papers/pmt/exhibits/799/reinventingdip.pdf
11- Instructor: Crocker Snow Jr., international journalist; president Money Matters
Institute; co-chair Kerry Campaign Task Force on Public Diplomacy , The Dynamics of International Communications and Public Diplomacy Today, http://fletcher.tufts.edu/murrow/academics/syllabus/dhp-p235.pdf
12- Stuart N. Soroka , Media, Public Opinion, and Foreign Policy
http://hij.sagepub.com/cgi/reprint/8/1/27.pdf
13- Charles M. Firestone Executive Director Washington, DC THE RISE OF NETPOLITIK How the Internet Is Changing International Politics and Diplomacy
http://ics.leeds.ac.uk/papers/vp01.cfm?outfit=pmt&folder=49&paper=2107
14- Eytan Gilboa,THE GLOBAL NEWS NETWORKS AND U.S. POLICYMAKING IN DEFENSE AND FOREIGN AFFAIRS
http://www.ksg.harvard.edu/presspol/research_publications/papers/working_papers/2002_6.pdf
15ttp://www.valt.helsinki.fi/blogs/Viestinnan_saately/livingstonVita.-
16- http://www.idsa.in/publications/strategic- analysis/2003/jan/ajairai.pdf
17- Christopher Ross Public Diplomacy Comes of Age Copyright © 2002 by The Center for Strategic and International Studies and the Massachusetts Institute of Technology The Washington Quarterly • 25:2 pp. 75-83.
THE WASHINGTON QUARTERLY _ SPRING 2002 75
18- http://www.rand.org/pubs/occasional_papers/2004/RAND_OP134.pdf
19- http://www.idsa.in/publications/strategic-analysis/2003/jan/ajairai.pdf
20- Globalization and cultural diplomacy center for arts and culture
GlobalCVR 1/2/02 1:04 PM Page 2 Harvey B. Feignbumn The goerge washington university http://www.culturalpolicy.org/pdf/globalization.pdf
21- Pierre Cyril Pahlavi- Cyber-Diplomacy- CPSA 2003
Cyber-Diplomacy: A New Strategy of Influence Paper presented to the Canadian Political Science Association General Meeting 2003 Halifax, Nova Scotia May 30, 2003 by Pierre C. Pahlavi McGill University, Political Science Department ,pierre.pahlavi@mail.mcgill.ca © 2003
22- http://www.cpsa-acsp.ca/paper-2003/pahlavi.pdf
Public Diplomacy and Strategic Communication:Cultures, Firewalls, and Imported Norms Bruce Gregory
http://www8.georgetown.edu/cct/apsa/papers/gregory.pdf-23
نويسنده: نوذر - نظری

منبع: باشگاه اندیشه