گره روابط ایران و عربستان چگونه باز میشود؟
انسداد در روابط تهران و ریاض طی سالهای گذشته، فرصت و ظرفیتهای بسیاری را از میان برد و رویکرد تعاملی دولت روحانی نیز پاسخی مناسب از سوی سعودیها نیافت. در آستانه روی کار آمدن دولت سیزدهم برخی از امکان تغییر در مناسبات دو کشور سخن میگویند.
به گزارش ایرنا،سخنگوی دولت اخیرا از آغاز مذاکرات میان ایران و عربستان سعودی خبر داد و اظهار داشت این مذاکرات با اعتقاد راسخ ما در اولویت دادن به همسایگان صورت میگیرد. به گفته «علی ربیعی» در برخی موارد ممکن است اختلافات، پیچیدگیهایی داشته باشد که حل آنها به زمان نیاز دارد.قطع روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در پی حمله برخی گروههای تندرو به اماکن دیپلماتیک عربستان در مشهد و تهران در دی ماه ۹۴و تشدید سیاستهای تهاجمی ریاض طی بیش از پنج سال گذشته، نه تنها فرصتهای قابل توجهی را از هر دو کشور در عرصه همکاریهای دوجانبه گرفته، بلکه سطح منطقه را از تبعات خود متاثر ساخت. فرایند توافق هستهای ایران با کشورهای ۱+۵ و شکل گرفتن برجام با کارشکنی و بدبینی از سوی عربستان همراه شد. همزمان ریاض از نفوذ سنتی خود در میان کشورهای عربی استفاده کرد تا جبههای منطقهای علیه جمهوری اسلامی به راه اندازد. حمایتهای تمام عیار «دونالد ترامپ» از رهبران ریاض در عرصه داخلی و منطقهای، عربستان را در تقابل با تهران جسورتر کرد. ریاض در کنار تل آویو به عنوان پای اصلی و ثابت پیشبرد پروژه ایرانهراسی در منطقه قرار گرفت. این تقابل تا خروج رسمی رئیسجمهوری آمریکا از توافق هستهای در اردیبهشت ۹۷تشدید شد.پشتگرم به حمایت آمریکا، تاخت و تاز سعودیها در یمن ادامه یافت. نوع بازی ریاض در عراق و سوریه و لبنان هم در چارچوب مواجهه با ایران قابل فهم بود. این تقابلجویی تا همین چند ماه پیش به شکلی تمام عیار ادامه داشت و دورنمای امیدوارکنندهای از بهبود روابط دو کشور به چشم نمیخورد.
انتخابات آمریکا و تغییر شرایط بینالمللی
اعلام نتایج انتخابات ریاستجمهوری آمریکا در ۲۰۲۰، شرایط را به شکلی ملموس تغییر داد. عربستانی که چند سالی با خریدهای تسلیحاتی چند صد میلیارد دلاری رضایت رئیسجمهوری آمریکا را جلب میکرد، با خروج ترامپ از کاخ سفید، اوضاع را متفاوت از قبل دید. فروش تسلیحات به ریاض با فرمان «جو بایدن» محدود، سیگنالهایی با محوریت اتمام جنگ یمن صادر و خروج آمریکا از منطقه کلید زده شد. اذعان آمریکا به ناموفق بودن شکست سیاست فشار حداکثری علیه ایران و ابراز تمایل به بازگشت به برجام مولفههای تازهای از واقعیت شرایط جدید بینالمللی را برای رهبران ریاض تصویر کرد؛ واقعیتی که با موضع جدید آمریکا در مورد قتل جنجالی خاشقچی و انتشار اسناد آن جنایت عریان شد. رهبران ریاض سیگنالهای آمریکایی را به خوبی دریافت کردند؛ اولویت آسیا-پاسیفیکی در سیاستخارجی دموکراتها و کاهش تمرکز هزینهبر بر خاورمیانه، عربستان را به تغییر نقش، روش و کنش سیاستورزی در منطقه سوق میدهد.اظهارات اخیر «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی و ابراز تمایل برای گفت و گو با ایران و بهبود روابط تهران- ریاض، از نگاه ناظران از تغییر شرایطی حکایت دارد که عربستان در عرصه بینالمللی و منطقهای با آن روبه رو است.به گفته «احمد دستمالچی» کارشناس مسائل منطقه، بن سلمان با این واقعیت روبرو شده که زیر پایش خالی است، در یک بن بست قرار دارد و از دیگر سو موضوع دعوای قدرت در خاندان آل سعودی حل نشده است و این عربستان را با یک بی ثباتی روبرو کرده است. با این اوصاف بن سلمان احساس کرده در وضعیت خوبی قرار ندارد و از طرف دیگر اهمیت عربستان از بابت تأمین انرژی برای آمریکا به پایان رسیده بنابراین می بایست در شرایط جدید با کشورهای منطقه و همسایه خود از جمله ایران که کشوری تعیین کننده در منطقه است از سر دوستی و همکاری وارد شود.
دولت سیزدهم؛ فرصتها و چالشهای روابط با عربستان
در سیاست خارجی و امنیتی کشورمان، رابطه با عربستان سعودی به عنوان یکی از مهمترین کشورهای منطقه از اهمیت بسیاری برخوردار است. دولت روحانی هرچند همواره بر سیاست حسن همجواری با همسایگان تاکید کرده و بر آمادگی برای توسعه روابط و همکاری با همه کشورهای منطقه تاکید داشت، ولی شرایط بینالمللی، هرگونه مصالحهجویی با ایران را برای رهبران بلندپرواز عربستان به سیاستی غیرقابل قبول تبدیل کرده بود. اکنون هم با وجود استقبال مسئولان سیاست خارجی کشورمان از تمایل ولیعهد سعودی به گفتوگو و اعلام آمادگی برای همکاری، ولی گویا رهبران ریاض همچنان سیاست صبر و انتظار در پیش گرفتهاند تا تکلیف توافق هستهای روشن شود. وزیر امور خارجه کشورمان در روز۲۹خرداد به صراحت اعلام کرد: من حاضرم همین فردا به عربستان سعودی سفیر بفرستم اما به خودشان بستگی دارد. هیچ دلیلی وجود ندارد که ما نتوانیم اختلافاتمان را با سعودیها حل و فصل کنیم. برای مقامهای عربستان، هرچند اثبات شده که مسیر ثبات منطقه از گذرگاه تقابل با ایران نمیگذرد، ولی بلندای دیوار بیاعتمادی به اندازهای است که همچنان بر سر مسیر توافق هستهای سنگاندازی میکنند و تلویحا جریان عادیسازی روابط کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی را مورد استقبال قرار میدهند.در همین چارچوب است که «فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان در دیدار با «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه آمریکا در حاشیه نشست وزیران خارجه کشورهای گروه ۲۰در خصوص آنچه دخالتهای تخریبی ایران در منطقه خواندند بحث و تبادل نظر کرده و مدعی حمایت ایران از گروههای تروریستی و افراطی شدند.«محمد بن سلمان» هم در نامهای به بهانه تبریک نخست وزیری به «نفتالی بنت» ابراز امیدواری کرده که کابینه جدید رژیم صهیونیستی با جدیت پرونده ایران را پیگیری کرده و در برابر خطر ادعایی ایران در منطقه بایستد.در عین حال، «فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان درباره نتیجه سیزدهمین دوره انتخابات ریاستجمهوری ایران و تعامل عربستان سعودی با تهران در این مرحله گفته که صرفنظر از اینکه چهکسی رئیس جمهور ایران باشد عربستان تعاملات خود را بر اساس واقعیتهای موجود روی زمین بنا میکند.این در حالی است که رئیسجمهوری منتخب کشورمان در خصوص رابطه با عربستان، هنوز سیاست مشخص و مدونی را اعلام نکرده است. آیتالله رئیسی تنها در نشست خبری خود در ۳۱خردادماه در پاسخ به پرسشی گفت: ایران همواره حامی فلسطین خواهد بود. یمن باید توسط خود یمنیها اداره شود و ایران بر توقف سریعتر جنگ عربستان علیه یمن تاکید دارد. تعامل با همه را اعلام کردیم اولویت ما ارتباط با کشورهای همسایه است. بازگشایی سفارت عربستان از طرف ایران مانعی ندارد.از نگاه کارشناسان، بر اساس مبانی قانونی، تغییر دولت در ایران الزاما به تغییر سیاست خارجی منجر نمیشود. بخش مهمی از تصمیمگیری در حوزه سیاست خارجی، در مجموعه و در ارکان نظام صورت می گیرد، با این حال رویکرد و ابتکار رئیس قوه مجریه و وزیر امور خارجه تا حد ملموسی میتواند سیاست خارجی و رابطه با کشورهای دیگر را از خود متاثر کند.از نگاه کارشناسان، یکی از مهمترین اولویتهای دولت جدید باید بر بازسازی اعتماد از دست رفته میان ایران و کشورهای عربی منطقه نسبت به نیات ایران متمرکز شود.
پنج دلیل واقعی فروپاشی “ائتلاف استراتژیک” میان عربستان و امارات
کشورهای عرب حوزه خلیج فارس در طول ۳۰سال گذشته خودشان را از اعراب دیگر و مشخصا اعراب شمال جدا میکردند نه به خاطر داشتن پول زیاد بلکه به خاطر اینکه توانایی خویشتن داری و وارد نشدن به انقلابها را دارند و میتوانند ثبات کشورهایشان و هویت خلیجیشان را حفظ کنند اما یک نگاه سریع به شورای همکاری خلیج فارس و روابط این روزهای کشورهایش تصویری کاملا مغایر از نظر افزایش اختلافات و نزاعها بین شش کشور عضو و از بین رفتن رویای وحدت را نشان میدهد.به گزارش ایسنا، عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه رأی الیوم در تحلیلی درباره اختلافات امارات و عربستان نوشت: “اختلافات عربستان و امارات این روزها به صورت علنی خود را نشان داده و به سازمان اوپک و نشست اخیر آن در وین رسید. به این دلیل که روسیه و عربستان با افزایش تدریجی تولید ۴۰۰هزار بشکه نفت در روز تا پایان سال برای کاهش قیمتها و حفظ ثبات اقتصادی جهانی که از بحران بزرگی به دلیل کرونا و عوامل دیگر رنج میبرد، به توافق رسیدند.طی چند روز گذشته درگیری لفظی شدید و بیسابقهای در تلویزیون دو کشور بین عبدالعزیز بن سلمان، وزیر نفت عربستان و سهیل المزروعی، وزیر نفت امارات رخ داد. این درگیری را وزیر نفت عربستان با انتقاد از امارات به دلیل مخالفت یکجانبه با توافق مذکور شروع کرد. المزروعی نیز همتای سعودی خود را به تلاش برای تحمیل نظر خود و منافعش بر منافع دیگران متهم کرد و گفت که کشورش همواره مواضع عربستان را تأیید کرده و فداکاریهای بزرگی انجام داده است و اکنون میخواهد به سهمی عادلانه متناسب با فداکاریها و سرمایه گذاریهای عظیمش در صنعت نفت دست یابد. اختلافات میان دو کشور دستکم در طول سه سال گذشته وجود داشته اما اختلاف نفتی اخیر به منزله کبریتی بود که آن را منفجر کرد.
میتوان مهمترین اختلافات را در موارد زیر خلاصه کرد: اول، رقابت اقتصادی میان دو کشور که در سیاستهای محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان و اصرار وی بر تحکیم اصول اقتصاد گردشگری رقابتی با امارات و در پیش گرفتن سیاست باز داخلی با عنوان رفاه و آزادی زنان و احداث شهر اقتصادی نیوم در دریای سرخ برای رقابت با دبی به اوج خود رسید. ۵۰درصد توریستها در دبی عربستانی هستند و از اینجا میتوان ریشههای نگرانی امارات را درک کرد.دوم، آشتی عربستان با قطر که به منزله یک صاعقه برای امارات بود. توافق آشتی العلا یک توافقنامه صرف دوجانبه میان ریاض و دوحه بود و به دور از همپیمانان عربستان مثل بحرین و ابوظبی و چه بسا مصر انجام شد. طی شش ماه اخیر صحت نگرانیهای امارات درباره آشتی میان دو کشور آشکار شد.سوم، تصمیم غافلگیرانه عربستان درباره لزوم انتقال شرکتها از امارات به عربستان. عربستان اعلام کرد که هر شرکتی که مخالفت کند تمام فعالیتهایش متوقف خواهد شد و این به معنای وارد کردن یک ضربه کشنده به اقتصاد امارات و دبی بود چراکه بیشتر این شرکتها در آنجا بودند.چهارم، خشم عربستان از تصمیم امارات درباره عقب نشینی یکجانبه از جنگ مشترک در یمن در سال ۲۰۱۹و بدون هماهنگی قبلی و دلیل آن افزایش تلفات انسانی در نیروهای اماراتی و در امان ماندن از حملات انصارالله به دبی و ابوظبی و متمرکز شدن ابوظبی بر سیطره بر جنوب یمن و ممانعت از بازگشت دولت مستعفی و تشکیل شورای انتقالی جنوب و ارتش آن بود.پنجم، امارات عربستان را به عادی سازی روابط با اسرائیل و امضای توافقنامههای ابراهیم (آبراهام) در چارچوب توافق محرمانه الزام آور با محمد بن سلمان متهم کرد اما بن سلمان توافق را نقض کرد و به خاطر ترس از واکنشهای داخلی عربستان و رفتن دونالد ترامپ، رئیس جمهوری سابق آمریکا از کاخ سفید از آن عقب نشینی کرد. محمد بن سلمان با بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر سابق رژیم صهیونیستی، مایک پامپئو، وزیر خارجه سابق آمریکا در نیوم دیدار کرد تا در جریان کلیات توافق عادی سازی روابط قرار گیرد اما از آن عقب نشینی و این دیدار را انکار کرد .مساله جالب توجه این است که امارات احتمالا همان روش دشمنش قطر را در پیش بگیرد یعنی از اوپک کنارهگیری کند. دلیل این مساله هم همان دلیل قطر یعنی سلطه عربستان بر این سازمان و تصمیم گیری برای کشورهای عربی عضو آن است. امارات طی دو روز گذشته به این مساله تهدید کرده است.
https://www.ettelaat.com/?p=570406