حسام‌الدین حجت‌زاده 

پایتخت فدراسیون روسیه در روزهای 6 و 7 فوریه میزبان نشستی تاریخی بود. برای نخستین‌بار در طول حیات گروه طالبان، هیئتی پنج‌نفره از دفتر سیاسی این گروه در دوحه قطر به ریاست شیرمحمد عباس استانکزی، رئیس پیشین آن دفتر، با سران و نمایندگان شماری از احزاب سیاسی و چهره‌های جهادی و غیرجهادی افغانستان، ازجمله حامد کرزای، رئیس‌جمهور پیشین؛ محمدیونس قانونی؛ عطا محمد نور و محمداسماعیل خان، سه تن از رهبران حزب جمعیت اسلامی افغانستان؛ محمد محقق، رهبر حزب وحدت اسلامی مردم افغانستان؛ محمد حنیف اتمر، مشاور پیشین امنیت ملی و نامزد انتخابات آتی ریاست‌جمهوری؛ گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی افغانستان؛ مولوی عبدالسلام ضعیف، از رهبران پیشین طالبان افغان؛ و فوزیه کوفی، نماینده پیشین پارلمان افغانستان دور یک میز درمورد موضوعات کلیدی همچون: روند صلح افغان ـ افغان، شروط طالبان برای اعلام آتش‌بس، پایان دادن به جنگ با دولت کابل، و مشارکت احتمالی این گروه در آینده افغانستان گفت‌وگو کردند. 
دستاوردهای دو روز مذاکره طالبان و احزاب و چهره‌های مشهور سیاسی و جهادی افغان در مسکو برای طرفین گفت‌و‌گو، حکومت کابل، روسیه و البته برای مذاکرات صلح آمریکا ـ طالبان به رهبری زلمی خلیل‌زاد، نماینده ویژه دولت دونالد ترامپ در امور صلح افغانستان چه خواهد بود؟ چشم‌انداز آینده مذاکرات اینچنینی در مسکو برای افغانستان جنگ‌زده روشن است یا خیر؟ 
دستاوردها 
دراین‌زمینه، بین شرکت‌کنندگان، مقامات دولت وحدت ملی افغانستان و کارشناسان اختلاف‌نظر جدی وجود دارد: 
احزاب و شخصیت‌های سیاسی افغانستان 
از دیدگاه احزاب سیاسی و شخصیت‌های جهادی و غیرجهادی شرکت‌کننده در نشست مسکو، این رویداد موفقیت بزرگی در تاریخ معاصر افغانستان بوده است؛ زیرا در اتفاقی نادر، پس از سال‌ها شماری از نیروهای سیاسی و جهادی افغان با گرایش‌ها و ایدئولوژی‌های سیاسی و فکری متفاوت و حتی متضاد، در قالب یک هیئت و با محوریت حامد کرزی گردهم آمدند. اکثر اعضای هیئت در برابر طالبان مواضع قاطع، اما ملایمی اتخاذ کردند که بی‌سابقه بود. زنان افغانستان برای نخستین‌بار در کنار مردان توانستند در مذاکرات برای تعیین سرنوشت کشورشان حضوری هرچند بسیار محدود داشته باشند. 
باوجوداین، پس از پایان نشست مشخص شد که اختلافات احزاب و نیروهای سیاسی ـ جهادی با طالبان عمیق‌تر از آن است که با برگزاری یک یا دو نشست حل‌شدنی باشند؛ اما درهرحال، مذاکرات مسکو از یک طرف کورسوی امیدی در شب تار افغانستان بود و ازطرف‌دیگر نشان داد که بدنه سیاسی و مجاهدین پیشین افغان هنوز با وجود توطئه‌ها و کارشکنی‌ها همچنان کنشگر بوده و از پتانسیل لازم برای اثرگذاری نسبی بر روند تحولات در افغانستان برخوردار است. این خبر خوبی برای دولت اشرف غنی و حامیان افغان و خارجیِ بستن فضای سیاسی افغانستان نیست. 
طالبان 
حضور مقامات و فرماندهان ارشد طالبان در نشست مسکو نشان‌دهنده اهمیتی است که سران این گروه در پاکستان برای اهداف خودشان قائل‌اند و این دستاورد بزرگی برای طالبان محسوب می‌شود. استانکزی و بعضی دیگر از اعضای هیئت طالبان فرصت یافتند که در گفت‌وگوی بین‌الافغان، آزادانه دیدگاه‌های گروه متبوعشان را در زمینه آینده جنگ در افغانستان؛ خروج کامل یا نسبی نیروهای آمریکایی و ناتو؛ قانون اساسی کنونی؛ انتخابات ریاست‌جمهوری سال آینده خورشیدی؛ تشکیل احتمالی دولت انتقالی؛ چگونگی نقش‌آفرینی طالبان در آن دولت یا در دولت برآمده از انتخابات ریاست‌جمهوری آینده؛ نقش احزاب و اقلیت‌های قومی و مذهبی در جامعه مطلوب طالبان و امثال اینها بیان کنند. 
حکومت افغانستان 
از دید مقامات ارشد دولت افغانستان که نماینده‌ای در نشست مسکو نداشت، این نشست دستاوردی جز رسمیت دادن به طالبان و تخریب وجهه دولت ازسوی احزاب و نیروهای سیاسی افغان نداشت. درهمین‌راستا، محمد اشرف غنی، رئیس‌جمهور افغانستان، در گفت‌وگو با تلویزیون خصوصی «طلوع نیوز» با انتقاد تند از روسیه، احزاب و چهره‌های سیاسی و جهادی حاضر در نشست مسکو گفت که آنها صلاحیت اجرایی ندارند و نمی‌توانند نماینده افغانستان باشند. رئیس‌جمهور افغانستان تأکید کرد که نشست با طالبان و توافق با آن از نظر او اعتباری ندارد و اگر صدها نشست مثل این برگزار شود، تا دولت، پارلمان و نهادهای قانونی افغانستان بر آنها صحه نگذارند ارزشی نخواهند داشت. عبدالله عبدالله، رئیس اجرایی دولت کابل نیز در واکنش به نشست مسکو گفت که شرکت در آن، نوعی اعتبار بخشیدن به طالبان است و هیچ کمکی به روند صلح نمی‌کند. 
سران دولت کابل درحالی در برابر نشست مسکو چنان مواضعی درپیش گرفته‌اند که براساس بعضی گزارش‌ها، برخی منابع نزدیک به مذاکرات صلح آمریکا و طالبان در ژانویه 2019 مدعی شدند که نمایندگان طالبان در گفتگو با خلیل‌زاد یکی از شروط اصلی این گروه برای پیوستن به روند صلح را خلع سلاح کامل احزاب «جنبش ملی ـ اسلامی افغانستان» به رهبری ژنرال عبدالرشید دوستُم و «جمعیت اسلامی» به رهبری صلاح‌الدین ربانی که هر دو از مخالفان جدی طالبان بوده و در سه دهه اخیر، نقش تعیین‌کننده‌ای در تحولات افغانستان داشته‌اند اعلام کرده‌اند. تحقق احتمالی این شرط دست دولت اشرف غنی را برای کنترل فضای جامعه و احزاب و چهره‌های سیاسی ـ جهادی افغانستان باز می‌گذارد. 
اما اکنون دولت او ملاحظه می‌کند که یکی از آن دو گروه جهادی (جمعیت اسلامی) در بالاترین سطح در نشست مسکو شرکت کرده و با گروهی که خواهان خلع سلاح اعضایش است صمیمانه به گفت‌وگو نشسته است. این شکستی بزرگ هم برای دولت اشرف غنی و هم برای آمریکا و شخص خلیل‌زاد تلقی می‌گردد که حذف سیاسی و فیزیکی مجاهدین پیشین افغان را مدت‌هاست در دستور کار قرار داده‌اند. 
روسیه 
دولت اشرف غنی از دولت روسیه به‌سبب برگزاری این نشست با حضور شماری از اعضای طالبان که نامشان را در فهرست سیاه سازمان ملل قرار دارد، به این سازمان شکایت برد. این درحالی است که دولت ولادیمیر پوتین مدعی است که جامعه افغان‌های مقیم روسیه مبتکر نشست یادشده بوده و کرملین دخالتی در آن نداشته است؛ اما بسیاری از تحلیلگران، ازجمله الکساندر کنیازف، مشاور پیشین پوتین، اذعان دارند که نشست مسکو حتی اگر غیررسمی تلقی شود، اصولاً بدون همکاری وزارت امور خارجه روسیه امکان برگزار شدن نداشت. بنابراین، نخستین دستاورد قابل تصور برای روس‌ها، رقم زدن یک رویداد تاریخی بی‌سابقه درمورد افغانستان است. از آن مهم‌تر، روسیه موفق شد پس از برگزاری نشستی بین نمایندگانِ شماری از کشورهای همسایه افغانستان، قدرت‌های منطقه و فرامنطقه و شورای عالی صلح افغانستان با هیئتی از طرف دفتر سیاسی طالبان در قطر در نوامبر 2018 در مسکو، برای بار دوم و این دفعه، طالبان را با احزاب و چهره‌های سیاسی اثرگذار غیرحکومتی افغانستان رودررو کند؛ اقدامی که به فرض هماهنگ نشدن آن با واشینگتن سبب می‌شود که کرملین در رقابت با کاخ سفید و هم‌پیمانان منطقه‌ای آن، یعنی پاکستان، عربستان سعودی و امارات متحده، خودش را بیش از هر زمانی رقیبی جدی مطرح کند هم در برابر این چهار کشور و هم در برابر ایران، چین، هند و قطر که آنها نیز درحال مذاکره با طالبان یا کمک به روند مذاکرات این گروه با دولت کابل یا آمریکا هستند. 
چشم‌انداز 
درمجموع، برگزاری نشست مسکو که در نوع خود بی‌نظیر بود، رویداد مثبتی در میان اخبار و گزارش‌های ناخوشایند درخصوص جنگ افغانستان بود. بااین‌حال، به دلایل مختلف نمی‌توان پیش‌بینی دقیقی از آینده همگرایی بین احزاب سیاسی و نیروهای جهادی افغانستان با گروه طالبان ارائه داد؛ زیرا مسائلی وجود دارند که رسیدن به توافق نسبی درمورد آنها نیازمند نشست‌های متعدد خواهد بود؛ ازجمله: اختلاف نظرهای طرفین روی مسائل کلیدی همچون پذیرش آتش‌بس موقت ازسوی طالبان، آینده دولت وحدت ملی، لزوم و مشروعیت برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری و وجود پارلمان، چگونگی تشکیل احتمالی دولت انتقالی، نقش احزاب و شخصیت‌های سیاسی و جهادی در آینده افغانستان، خروج نیروهای آمریکا و ناتو از افغانستان براساس زمان‌بندی مشخص، بازنگری کامل قانون اساسی این کشور و انطباق دقیق آن با شریعت، واگذاری احتمالی اداره بعضی مناطق دارای اکثریت نسبی پشتون در افغانستان به طالبان، و آینده نیروهای مسلح این کشور. دراین‌میان، چرخش‌های تاکتیکی برخی حضار در نشست مسکو در زمینه مسائل مورد توافق (مانند: موضع‌گیری ناگهانی کرزای در مخالفت با تشکیل دولت موقت انتقالی، پس از بازگشت از روسیه) نیز موجب می‌شود که در شرایط کنونی، چشم‌انداز روشنی در زمینه پایان یافتن جنگ فرسایشی و دستیابی به صلح پایدار در آن کشور وجود نداشته باشد.