سیدعلی موسوی خلخالی در یادداشتی در روزنامه اعتماد، نوشته است: محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان روز یکشنبه 13 ژانویه (23 دی) سفر خود را به عراق آغاز می‌کند. آقای ظریف انتظار دارد سفرش به عراق همانند سفرش به هند پربار باشد. عراق به مهم‌ترین شریک تجاری ایران تبدیل شده و در سایه فشارهای امریکایی‌ها بعد از خروج یکجانبه‌شان از برجام، برای تنگ‌تر کردن حلقه محاصره علیه ایران، حفظ این شراکت از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. 

فاصله کوتاه انجام دو سفر ظریف به هند و عراق در حالی که حدود یک ماه و نیم از سفر برهم صالح، رییس‌جمهوری عراق به ایران می‌گذرد، نشان از اهمیت بالای این سفر دارد. در آن سفر برهم صالح تاکید کرده بود که نهایت تلاش خود را برای گسترش روابط با ایران انجام می‌دهد و به طرف‌های ایرانی وعده داده بود که اجازه ندهد تحریم‌های یک‌جانبه امریکا علیه ایران به روابط دوجانبه اقتصادی و سیاسی دو کشور گزندی وارد کند. انجام این سفر در حالی که چهار روز قبل از آن، بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران به بغداد رفته بود اهمیت سفر ظریف به عراق را دوچندان می‌کند. این در حالی است که روز چهارشنبه هفته گذشته، یعنی یک روز قبل از سفر وزیر نفت ایران و پنج روز قبل از سفر وزیر امور خارجه کشورمان به عراق، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده امریکا به بغداد سفر کرد و در دیدارهای خود با مقامات عراقی به صراحت تاکید کرد که عراق باید تعاملات تجاری‌اش با ایران را کاهش دهد و امریکا برای کاهش این داد و ستدها نهایت تلاش خود را خواهد کرد.

این مساله اگر چه از لحاظ سیاسی نمی‌تواند عراقی‌ها را در برابر ایرانی‌ها قرار دهد چون طرف‌های عراقی به صراحت گفته‌اند که حاضر نیستند در رویارویی امریکا با ایران در حالی که این رویارویی به هیچ‌وجه همراهی جامعه جهانی را ندارد، طرف امریکا را بگیرند، اما از لحاظ اقتصادی که البته رویکرد امریکایی‌ها در این رویارویی بیشتر جنگ اقتصادی است، نمی‌توان با قاطعیت گفت که عراقی‌ها کاملا توانایی همراهی با ایران را دارند، به خصوص که در عراق شرکت‌های خصوصی به‌شدت فعال شده‌اند و دولت عراق همانند هر جای دیگری نمی‌تواند آنها را در تعامل با ایران تحت فشار بگذارد.

نیاز به گفتن نیست که به استثنای بخش انرژی و گاز و فرآورده‌های نفتی، در بخش‌های دیگر از جمله خدماتی مراودات دو کشور توسط شرکت‌ها و بخش خصوصی انجام می‌شود. سفر ظریف به عراق از بعضی لحاظ با سفر وی به هند تفاوت دارد. بارزترین این تفاوت به مساله نفت بازمی‌گردد. ایران و عراق دو کشور مهم تولیدکننده نفت در اوپک هستند. در حالی که تحریم‌های امریکا علیه ایران سبب شده است تا میزان صادرات نفت ایران کاهش شدید یابد و به چیزی بین یک میلیون تا یک میلیون و 220 هزار بشکه در روز کاهش یابد. تولید نفت عراق به حداکثر رسیده است و می‌رود تا ظرف دو ماه آینده به گفته وزارت نفت عراق به نزدیک 5 میلیون بشکه نفت در روز برسد.

ناگفته پیداست بسیاری از مشتریان جدید نفتی عراق کسانی هستند که از ایران نفت وارد می‌کردند. کما اینکه در خبرها آمده است، چین، کره جنوبی و ژاپن کاهش خرید نفت خود از ایران را با نفت عراق و کویت جایگزین کرده‌اند. پیگیری مسائل نفتی در حوزه اختیارات وزارت نفت است اما مسائل دیپلماتیک و تاثیرگذاری تحریم‌ها بر آن و دیگر جنبه‌های سیاسی آن از مسوولیت‌های وزارت امور خارجه است. برای همین در حالی که قیمت نفت رو به کاهش است و برخی کشورها برای جبران این موضوع به افزایش تولید نفت برای جبران دلارهایی که از دست می‌دهند رو آورده‌اند و از سوی دیگر با کاهش صادرات نفت ایران، ونزوئلا، لیبی و نیجریه کشورهای دیگر تولیدکننده نفت وارد میدان رقابت شده‌اند تا بازارهای آنها را تصاحب کنند، کار برای ایران کمی سخت می‌شود. 

یکی از دستاوردهای مهم سفر وزیر امور خارجه کشورمان به هند تسهیل مراودات مالی دو کشور برای تداوم و تسهیل صادرات دوجانبه دو کشور است. در همین راستاست که افتتاح شعبه بانک پاسارگاد در هند برای تداوم مراودات مالی دو کشور اتفاق مهمی محسوب می‌شود. اما معلوم نیست مشابه چنین دستاوردی بتواند در عراق تکرار شود. اولا صنعت بانکداری عراق همانند هند توسعه‌یافته نیست، ثانیا با همین وضعیت بانکداری، عراق به عضویت FATF درآمده است. همین دو مورد کفایت می‌کند تا مراودات بین بانکی ایران و عراق پیچیده‌تر از هند باشد.

مقامات عراقی بر تمایل خود برای کمک به ایران در جهت دور زدن تحریم‌ها تاکید کرده‌اند. حتی سید عمار حکیم، رهبر جریان حکمت ملی از تبدیل عراق به ریه ایران در تحریم‌های اقتصادی در سطح جهان صحبت کرده است. عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر عراق نیز حتی در دیدار با مقام‌های مختلف عراقی گفته است که کشورش تمایلی به وارد شدن در اختلافات تهران- واشنگتن ندارد و از آنجا که این تحریم‌ها یک‌جانبه است و مورد حمایت جامعه جهانی نیست، نمی‌تواند با امریکا علیه ایران همراه شود. عبدالمهدی حتی گفته است که عراق تا آنجا که بتواند به ایران در کم‌تاثیر شدن تحریم‌های امریکا کمک می‌کند. بنابراین اراده کمک به ایران برای کم شدن تاثیرات تحریم‌ها کاملا مشهود است و عراقی‌ها واقعا تمایل دارند که به ایرانی‌ها کمک کنند. اما نباید از عراقی‌ها بالاتر از توان‌شان انتظار داشت.

*منبع: روزنامه اعتماد،1397،10،23