اهداف دیپلماسی کشور <هفتاد و دو ملت>
ماندانا تیشه یار
عضو هیأت علمی
مؤسسه آموزش عالی اکو
در کتاب‌های جغرافیا، معمولاً جنوب آسیا را به نام شبه قاره می‌شناسند و شبه قاره را که دربرگیرنده چندین کشور است، اغلب با نام هندوستان به یاد می‌آورند. کهن سرزمین هند از دوران باستان تاکنون همواره یکی از مهم‌ترین حوزه‌های تمدنی آسیا به شمار آمده است. از دیدگاه ژئوپلیتیکی، این سرزمین پیوند دهنده غرب و شرق آسیا به یکدیگر بوده و از این رو، فرمانروایی بر آن، همواره از سوی قدرت‌های بزرگ آسیایی و حتی اروپایی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. در سال‌های پس از استقلال، دولتمردان هندی کوشش نموده‌اند که سیاست خارجی آسیایی این کشور پهناور را در سه سطح هدایت کنند:
الف) روابط همسایگی
هندوستان هشت همسایه دارد (چین، پاکستان، مالدیو، نپال، سریلانکا، بوتان، بنگلادش و برمه). از میان این همسایگان، با چین رقابتی سیاسی و اقتصادی و با پاکستان دشمنی دیرینه دارد. دیگر همسایگان اما هند را به‌عنوان برادر بزرگتر پذیرفته و کمابیش با این کشور از در دوستی درآمده‌اند. تراز بازرگانی بسیار مثبت هند با این کشورها، نشان دهنده میزان وابستگی آنها به این کشور قدرتمند است. با این همه، باید توجه داشت که چین نیز سال هاست که مهم‌ترین طرف بازرگانی هند در جهان به شمار می‌رود. در سال ۲۰۱۶ میزان صادرات کالاهای چینی به هندوستان ۱۷ درصد کل واردات هند را تشکیل می‌داده است و این در حالی است که میزان صادرات هند به چین در همین دوران، تنها سه و نیم درصد کل صادرات هند به جهان بوده است.
ب) روابط منطقه ای
هندوستان دو منطقه اصلی در آسیا را مناطق هدف برای همکاری تعریف کرده است؛ نخست منطقه جنوب شرق آسیاست. از هنگامی که هند الگوی اقتصاد آزاد را از اوایل دهه ۱۹۹۰ دنبال کرده، همکاری با کشورهای رو به توسعه آسیایی از جمله اولویت‌های این کشور بوده است. هندوستان امروزه شریک استراتژیک «آسه آن» به شمار می‌رود و امسال در روز جشن جمهوری، دهلی میزبان 10 رهبر کشورهای عضو «آسه آن» به‌عنوان میهمانان ویژه این جشن‌ها بوده است. از سوی دیگر، مفهومی که به تازگی در قالب همکاری‌های «هندوپاسیفیک» در حال رواج یافتن میان کشورهای آسیایی است و از سوی غرب نیز ترغیب می‌شود، خبر از شکل‌گیری رویکرد تازه‌ای در همکاری‌های هند با کشورهای جنوب شرق آسیا بویژه در حوزه مسائل امنیتی در منطقه اقیانوس آرام می‌دهد. این امر البته می‌تواند توازن قوای تازه‌ای را میان قدرت‌های آسیایی با هدف افزایش مهار چین شکل دهد و به رقابت‌های تسلیحاتی دامن بزند.
منطقه دیگری که در سال‌های اخیر مورد توجه هند بوده، آسیای مرکزی است. کشورهای این حوزه بویژه افغانستان زمینه مناسبی را برای هند فراهم آورده‌اند تا نقشی فعال‌تر در عرصه بازی بزرگ ژئوپلیتیک این منطقه اجرا کند. آنچه هندی‌ها را ترغیب می‌کند تا بازیگری فعال در این منطقه باشند، تلاش برای کم رنگ ساختن حضور پاکستان و تغییر موازنه قدرت به سود خود است.
پ) روابط قاره ای
سیاست خارجی هندوستان هم از نظر دامنه و هم از نظر عمق بسیار گسترده و پیچیده است. ماه پیش دولت هند میزبان نخست‌وزیر اسرائیل بود و هفته گذشته نخست‌وزیر هند از فلسطین دیدن کرد. این هفته رئیس جمهوری ایران میهمان آقای مودی است تا ۱۵ تفاهمنامه همکاری بویژه در حوزه ترابری و گسترش راهگذرهای بازرگانی را به امضا رساند. و با این همه نباید از یاد برد که مهم‌ترین صادرکنندگان نفت به هند در سال‌های اخیر، عربستان و امارات بوده‌اند. گاز طبیعی مورد نیاز هند نیز از قطر و استرالیا به این کشور روانه می‌شود. بنابراین به نظر می‌رسد که هندی‌ها توانسته‌اند میان دیپلماسی ترابری و دیپلماسی انرژی بخوبی تفکیک قائل شوند و از چیدن همه تخم مرغ‌ها در یک سبد بپرهیزند.
پایان سخن
برای سال‌های پیاپی الگوی اصلی سیاست خارجی هندوستان بر پایه عدم تعهد تعریف شده است. اما آنچه که سیاستمداران کارآزموده هندی از مفهوم عدم تعهد برداشت می‌کرده‌اند، دست کم با برداشت ایرانی آن متفاوت است. برای هند، برپایی «موازنه مثبت» و گسترش همکاری‌ها با کشورهای گوناگون در حوزه‌های متفاوت، اولویتی بوده است که همواره آن را در سیاست آسیایی خود دنبال کرده‌اند. از همین روست که هندوستان امروزه در عرصه روابط دیپلماتیک موفق ترین کشور آسیا به شمار می‌رود و دهلی و دیگر شهرهای مهم هند در حال تبدیل شدن به پایتخت‌های گفت‌و‌گوهای میان مقامات سیاسی و اقتصادی از سراسر آسیا و دیگر گوشه و کنار جهان هستند.
مؤسسه آموزش عالی اکو
در کتاب‌های جغرافیا، معمولاً جنوب آسیا را به نام شبه قاره می‌شناسند و شبه قاره را که دربرگیرنده چندین کشور است، اغلب با نام هندوستان به یاد می‌آورند. کهن سرزمین هند از دوران باستان تاکنون همواره یکی از مهم‌ترین حوزه‌های تمدنی آسیا به شمار آمده است. از دیدگاه ژئوپلیتیکی، این سرزمین پیوند دهنده غرب و شرق آسیا به یکدیگر بوده و از این رو، فرمانروایی بر آن، همواره از سوی قدرت‌های بزرگ آسیایی و حتی اروپایی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. در سال‌های پس از استقلال، دولتمردان هندی کوشش نموده‌اند که سیاست خارجی آسیایی این کشور پهناور را در سه سطح هدایت کنند:
الف) روابط همسایگی
هندوستان هشت همسایه دارد (چین، پاکستان، مالدیو، نپال، سریلانکا، بوتان، بنگلادش و برمه). از میان این همسایگان، با چین رقابتی سیاسی و اقتصادی و با پاکستان دشمنی دیرینه دارد. دیگر همسایگان اما هند را به‌عنوان برادر بزرگتر پذیرفته و کمابیش با این کشور از در دوستی درآمده‌اند. تراز بازرگانی بسیار مثبت هند با این کشورها، نشان دهنده میزان وابستگی آنها به این کشور قدرتمند است. با این همه، باید توجه داشت که چین نیز سال هاست که مهم‌ترین طرف بازرگانی هند در جهان به شمار می‌رود. در سال ۲۰۱۶ میزان صادرات کالاهای چینی به هندوستان ۱۷ درصد کل واردات هند را تشکیل می‌داده است و این در حالی است که میزان صادرات هند به چین در همین دوران، تنها سه و نیم درصد کل صادرات هند به جهان بوده است.
ب) روابط منطقه ای
هندوستان دو منطقه اصلی در آسیا را مناطق هدف برای همکاری تعریف کرده است؛ نخست منطقه جنوب شرق آسیاست. از هنگامی که هند الگوی اقتصاد آزاد را از اوایل دهه ۱۹۹۰ دنبال کرده، همکاری با کشورهای رو به توسعه آسیایی از جمله اولویت‌های این کشور بوده است. هندوستان امروزه شریک استراتژیک «آسه آن» به شمار می‌رود و امسال در روز جشن جمهوری، دهلی میزبان 10 رهبر کشورهای عضو «آسه آن» به‌عنوان میهمانان ویژه این جشن‌ها بوده است. از سوی دیگر، مفهومی که به تازگی در قالب همکاری‌های «هندوپاسیفیک» در حال رواج یافتن میان کشورهای آسیایی است و از سوی غرب نیز ترغیب می‌شود، خبر از شکل‌گیری رویکرد تازه‌ای در همکاری‌های هند با کشورهای جنوب شرق آسیا بویژه در حوزه مسائل امنیتی در منطقه اقیانوس آرام می‌دهد. این امر البته می‌تواند توازن قوای تازه‌ای را میان قدرت‌های آسیایی با هدف افزایش مهار چین شکل دهد و به رقابت‌های تسلیحاتی دامن بزند.
منطقه دیگری که در سال‌های اخیر مورد توجه هند بوده، آسیای مرکزی است. کشورهای این حوزه بویژه افغانستان زمینه مناسبی را برای هند فراهم آورده‌اند تا نقشی فعال‌تر در عرصه بازی بزرگ ژئوپلیتیک این منطقه اجرا کند. آنچه هندی‌ها را ترغیب می‌کند تا بازیگری فعال در این منطقه باشند، تلاش برای کم رنگ ساختن حضور پاکستان و تغییر موازنه قدرت به سود خود است.
پ) روابط قاره ای
سیاست خارجی هندوستان هم از نظر دامنه و هم از نظر عمق بسیار گسترده و پیچیده است. ماه پیش دولت هند میزبان نخست‌وزیر اسرائیل بود و هفته گذشته نخست‌وزیر هند از فلسطین دیدن کرد. این هفته رئیس جمهوری ایران میهمان آقای مودی است تا ۱۵ تفاهمنامه همکاری بویژه در حوزه ترابری و گسترش راهگذرهای بازرگانی را به امضا رساند. و با این همه نباید از یاد برد که مهم‌ترین صادرکنندگان نفت به هند در سال‌های اخیر، عربستان و امارات بوده‌اند. گاز طبیعی مورد نیاز هند نیز از قطر و استرالیا به این کشور روانه می‌شود. بنابراین به نظر می‌رسد که هندی‌ها توانسته‌اند میان دیپلماسی ترابری و دیپلماسی انرژی بخوبی تفکیک قائل شوند و از چیدن همه تخم مرغ‌ها در یک سبد بپرهیزند.
پایان سخن
برای سال‌های پیاپی الگوی اصلی سیاست خارجی هندوستان بر پایه عدم تعهد تعریف شده است. اما آنچه که سیاستمداران کارآزموده هندی از مفهوم عدم تعهد برداشت می‌کرده‌اند، دست کم با برداشت ایرانی آن متفاوت است. برای هند، برپایی «موازنه مثبت» و گسترش همکاری‌ها با کشورهای گوناگون در حوزه‌های متفاوت، اولویتی بوده است که همواره آن را در سیاست آسیایی خود دنبال کرده‌اند. از همین روست که هندوستان امروزه در عرصه روابط دیپلماتیک موفق ترین کشور آسیا به شمار می‌رود و دهلی و دیگر شهرهای مهم هند در حال تبدیل شدن به پایتخت‌های گفت‌و‌گوهای میان مقامات سیاسی و اقتصادی از سراسر آسیا و دیگر گوشه و کنار جهان هستند.
منبع: روزنامه ایران
+ نوشته شده در یکشنبه بیست و نهم بهمن ۱۳۹۶ ساعت 8:38 توسط احمدعلی بوستان سعدی
|