ايران، ضامن امنيت از قلب تا غرب آسيا
تنها ١٤ روز تا اعلام تصميم كنگره ايالات‌متحده درباره فرجام باقي ماندن يا نماندن اين كشور در چارچوب توافق هسته‌اي با ايران زمان باقي مانده است. اين تنها تهران نيست كه نگران رفتارهاي عجولانه، عاري از تعقل و عجين با خامي در عالم سياست رييس‌جمهور ايالات متحده است. قريب به يك سال است كه دونالد ترامپ، رييس‌جمهور ايالات متحده با مجموعه‌اي از تناقض‌ها در رفتار و گفتار پا به كاخ سفيد گذاشته و در هر روز اين ٣٦٥ روز، ايران را به‌گونه‌اي تهديد كرده است؛ تهديدهايي كه سرانجام دو ماه پيش جاي خود را به رفتار در ميدان عمل دادند و ساكن كاخ سفيد با وجود گزارش‌هاي جامع، موشكافانه و متعدد آژانس بين‌المللي انرژي اتمي اعلام كرد كه نمي‌تواند پايبندي ايران را به توافق هسته‌اي با ١+٥ مصوب جولاي ٢٠١٥ تاييد كند. ترامپ با اين حركت از خود در چارچوب توافق هسته‌اي با ايران سلب مسووليت كرد و پرونده را در اختيار كنگره براي تصميم‌گيري قرار داد. شمارش معكوس آغاز شده و سكانداران عالم سياست در مسكو، پكن، برلين، پاريس، لندن و بروكسل به تكاپو افتاده‌اند. در حالي كه مقام‌هاي شماره يك اتحاديه اروپا با سفر به واشنگتن از نمايندگان و سناتورهاي دو مجلس ايالات متحده خواسته‌اند كه كاري به كار توافق هسته‌اي با ايران نداشته باشند. سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه نيز هشدار داده كه توافق هسته‌اي با ايران در آستانه فروپاشي قرار دارد. در چنين شرايطي باز هم اين محمدجواد ظريف به عنوان نماينده جمهوري اسلامي ايران در مذاكرات هسته‌اي با ١+٥ است كه دست به كار شده تا به جهان بگويد كه مرد تكيه داده بر قدرت در كاخ‌سفيد با تصميم‌هاي عجولانه‌اش نه تنها خطري براي توافق هسته‌اي به دست آمده در چارچوب قواعد بين‌المللي؛ كه تهديدي براي صلح و امنيت جهاني است.
محمدجواد ظريف كه به عنوان معمار برجام در ايران شناخته مي‌شود در دومين دولت حسن روحاني همچنان بر كرسي وزارت امور خارجه تكيه داده و البته اين‌بار برخلاف سه سال نخست حضور خود در وزارت امور خارجه چند اولويت متفاوت را براي خود تعريف كرده است: به فرجام رساندن چند و چون اجراي برجام در سايه تهديدها و فرصت‌هاي توامان بين‌المللي، برداشت‌هاي اقتصادي از توافق هسته‌اي براي تهران و بهبود روابط با همسايگان از شرق تا غرب و از شمال تا جنوب. رييس دستگاه ديپلماسي ايران در عالم رسانه به چند حسن شهرت دارد: تسلط كامل بر زبان انگليسي، تسلط بر فنون مذاكره و رايزني‌هاي پيچيده بين‌المللي، تسلط بر حضور بي‌حاشيه در كنفرانس‌ها، نشست‌ها و مصاحبه‌هاي متعدد بين‌المللي و به گوش جان رساندن پيام ايران. براي محمدجواد ظريف تفاوتي نمي‌كند كه براي جمعي از اهالي رسانه و تحليلگران در اسلو ژنو سخنراني كند يا در نيوزيلند يا در ايتاليا. اين‌بار قرعه به نام رم، پايتخت ايتاليا افتاده بود. بهانه نيز شركت در كنفرانس بين‌المللي گفت‌وگوهاي مديترانه‌اي به ميزباني وزير خارجه ايتاليا بود. ظريف در بدو ورود به رم اعلام كرد كه آمده است تا درباره مسائل منطقه‌اي و برجام سخن بگويد. وي در پايتخت يكي از كشورهايي كه پس از توافق هسته‌اي با ايران بيشترين سرمايه‌گذاري را در تهران كرده‌اند، اعلام كرد كه هرچند همه مي‌گويند توافق هسته‌اي قابل مذاكره مجدد نيست اما اين اعلام‌نظرها بايد جنبه عملي به خود بگيرد و اتحاديه اروپا به صورت عملي بيشتر از برجام حمايت كند. وي همچنين به مساله شكست نظامي داعش در منطقه اشاره كرد و تاكيد داشت كه تفكر داعشي بايد در همه جاي جهان به پايان برسد. اين دو محور هم در گفت‌وگوهاي ظريف با وزراي امور خارجه ايتاليا و عراق و ديدار با فدريكا موگريني، مسوول سياست خار جي اتحاديه اروپا دنبال شد و هم در نشست پرسش و پاسخي كه محمد جواد ظريف در كنفرانس گفت‌وگوهاي مديترانه‌اي داشت.
تاكيد بر همكاري به جاي بازي با حاصل‌جمع صفر
وزير خارجه ايران به محض رسيدن به رم نيز در جمع تعدادي از خبرنگاران، تحليلگران و كارشناسان مسائل خاورميانه حاضر شد و در جلسه‌اي كه پوشش آن براي خبرنگاران ممنوع بود به سوال‌هاي آنها پاسخ داد. در ابتداي اين نشست، محمدجواد ظريف از سياست‌هاي ايران در منطقه گفت و از بي‌اساس بودن اتهام‌هايي كه به ايران درباره فعاليت‌هايش در منطقه مي‌زنند. وي همچنين از توافق هسته‌اي با ايران به عنوان سرمايه‌اي براي ديپلماسي به جاي قوه قهريه در روابط ديپلماتيك ياد كرد و تاكيد داشت كه كشورهاي حاشيه خليج فارس نيز به جاي آنكه به برجام به چشم تهديدي نگاه كنند بهتر است آن را فرصتي براي آرامش و ثبات در منطقه بدانند.
در اين سخنراني ابتدايي وي به وابستگي عربستان سعودي به ايالات متحده اشاره كرد و گفت: امروز رياض اميدوار است كه بتواند امنيت را هم از واشنگتن خريداري كند. در دهه ١٩٨٠ نيز سعودي‌ها اميدوار بودند كه صدام حسين اين امنيت را براي آنها تامين مي‌كند. بنابراين مي‌بينيد كه آنها هميشه چشم به خارجي‌ها براي تامين امنيت خود داشتند. سعودي‌ها هيچگاه به اين درك نرسيدند كه ما مي‌توانيم امنيت را با هم به دست آوريم نه اينكه الزاما با به خطر انداختن امنيت ديگري، امنيت خود را فراهم كنيم. ظريف در ادامه خاطرنشان كرد كه برجام يك اتفاق حداكثري نه براي ايران، نه براي امريكا و نه براي غرب بوده است بلكه حداقلي است كه بايد روي آن سرمايه‌گذاري كرد. اين راه بهتر از پذيرفتن ريسك سرمايه‌گذاري براي اكتساب حداكثري يا بازي با حاصل جمع صفر براي ديگري است.
ايراني ساختيم كه با اخم كاخ سفيد
به هم نمي‌ريزد
حضور در جمع ايراني‌هاي مقيم ايتاليا نيز يكي از برنامه‌هاي روز پركار و فشرده وزير خارجه ايران در رم بود. وي در جمع ايراني‌هاي مقيم ايتاليا از روحيه همنوع دوستي ايراني‌ها در هر نقطه از جهان گفت و از كمك‌هاي داخلي و خارجي كه از سوي ايراني‌ها براي مردم زلزله‌زده كرمانشاه اعزام شده است. محمدجواد ظريف با تاكيد بر همدلي ايراني‌ها در هر نقطه از جهان گفت: ايراني بودن جغرافيا نيست و با ذات ايراني متصل است. ايراني كه در ايتاليا است نيز ايراني است و به دلايلي در ايران سكني ندارد اما ايران در قلب همه ساكن است. همين ايراني‌ها هستند كه در عرصه‌هاي علم و فناوري پيشرفت كردند و از ايران كشوري ساختند كه با اخم كاخ سفيد زندگي‌اش به هم نمي‌ريزد. رييس دستگاه ديپلماسي كشورمان در بخش‌هايي از سخنانش به مشكلات امروز منطقه اشاره كرد و افزود: پس از توافق هسته‌اي، سران برخي كشورهاي منطقه به كمپ ديويد در ايالات متحده رفتند و به باراك اوباما، رييس‌جمهور وقت گفتند: مي‌خواهيد با توافق با ايران ما را رها كنيد ؟ هنوز هم همين نگراني را دارند. ما نه از آن ديدار و نه از رقص شمشير ترامپ با برخي همسايگان نگران نشديم. ما استقلال، امنيت و توسعه را مديون قدرت‌هاي خارجي نيستيم. اين بدان معنا نيست كه ما نمي‌خواهيم با دنيا در ارتباط باشيم بلكه بدان معنا است كه آنچه براي ما قدرت و مشروعيت و امنيت مي‌آورد، مردم هستند.
پرسش‌ها از محمد جواد ظريف در نشست رم، بيشتر پيرامون فعاليت‌هاي منطقه‌اي ايران، فرجام توافق هسته‌اي در سايه فعاليت‌هاي دونالد ترامپ، نگاه افكار عمومي ايران به توافق هسته‌اي و سياست‌هاي ترامپ، سياست دراز مدت ايران در سوريه و عراق بود. (مشروح اين نشست را در صفحه ١٤« اعتماد» امروز بخوانيد)
تجديد ديدار با معمار اروپايي برجام در روزهاي سرنوشت‌ساز براي توافق
حضور فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا در رم به بهانه شركت و سخنراني در كنفرانس گفت‌وگوهاي مديترانه‌اي بهانه‌اي شد تا وزير خارجه ايران نيز با معمار اروپايي توافق هسته‌اي تجديد ديدار كند. با توجه به شرايط زماني اين ديدار ناگفته پيداست كه بخش اعظمي از مدت زمان ٦٠ دقيقه‌اي اين گفت‌وگو ميان دو طرف به بحث و تبادل نظر در مورد فرجام برجام گذشته است. به گزارش خبرنگار اعزامي «اعتماد»، پس از توافق هسته‌اي، سوريه و چند و چون مذاكرات سه‌جانبه ايران، روسيه و تركيه در سوچي يكي از اصلي‌ترين محورهاي سخنان وزير خارجه ايران با مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا بود.
اتحاديه اروپا مانند ايالات متحده از گود مذاكرات آستانه بيرون مانده است اما ايران همواره تلاش كرده تا تقابلي ميان اين مذاكرات با مذاكرات بين‌المللي به وجود نيايد.
ظريف: حرف‌هاي جالبي از زبان مكرون شنيديم
در ويدئويي كه از ديدار ظريف با موگريني در رم منتشر شده، به نظر مي‌رسد كه وي در مورد اظهارات پنجشنبه شب گذشته «امانوئل ماكرون» رييس‌جمهور فرانسه عليه ايران، صحبت مي‌كند. ظريف در اين ويدئو در پاسخ به موگريني كه گفت تازه از «ابيجان» رسيده، با خنده مي‌گويد: «اوه، ابيجان! همانجا كه ما ديشب از آنجا حرف‌هاي جالب زيادي از رييس‌جمهور ماكرون شنيديم. » ماكرون كه او هم براي نشست اتحاديه اروپا و آفريقا به ابيجان سفر كرده بود، پنجشنبه شب گذشته گفت ايران در نبرد با تروريسم «شريك ما نيست». او همچنين هرچند بر لزوم پايبندي بر برجام تاكيد كرد، اما بار ديگر گفت كه بايد در مورد برنامه موشكي و مسائل منطقه‌اي با ايران گفت‌وگو كرد.
نگاه مثبت ايتاليا به برجام
ديدار با انجلينو آلفانو، وزير امورخارجه ايتاليا نيز در زمره ديدارهاي دو جانبه محدود ظريف در رم بود. در اين ملاقات طرفين ضمن بررسي روابط دو جانبه، بر افزايش همكاري‌هاي اقتصادي و فرهنگي تاكيد كردند. وزير امور خارجه ايتاليا ضمن تسليت مجدد به مناسبت وقوع زلزله با دولت و ملت ايران ابراز همدردي كرد. طرفين ضمن رضايت از مناسبات سياسي بر افزايش تعاملات در بعد دوجانبه و همكاري‌هاي بيشتر در سازمان‌هاي بين‌المللي تاكيد كردند. وزير امور خارجه ايتاليا بر اجراي كامل برجام تاكيد كرد و گفت: اتحاديه اروپا نگاه كاملا مثبت به برجام دارد. طرفين همچنين در خصوص موضوعات منطقه‌اي تبادل نظر كردند.
سفر به باكو براي شركت در نشستي
درباره افغانستان
محمدجواد ظريف پس از ديدار با وزير خارجه عراق، رم را به مقصد باكو ترك كرد تا در نشست مقدماتي هفتمين دور كنفرانس قلب آسيا يا «روند استانبول» درباره افغانستان با حضور مقام‌هاي ارشد كشورهاي عضو شركت كند. نشست قلب آسيا در ٢ نوامبر ٢٠١١ براي نخستين‌بار در استانبول آغاز به كار كرد. در اجلاس‌هاي قلب آسيا تمركز اصلي بحث‌ها بر همكاري‌هاي منسجم منطقه‌اي پيرامون پرونده افغانستان قرار دارد. در نخستين جلسه اين نشست در استانبول نيز تاكيد شد كه امنيت و ثبات در افغانستان براي تامين ثبات در قلب آسيا فاكتوري اساسي به حساب مي‌آيد. نخستين دور اين نشست در شهر استانبول برگزار شد به همين دليل به نام «روند استانبول» از آن ياد مي‌شود. ١٤ كشور منطقه عضو اصلي اين نشست و ۱۷ كشور و ۱۴ سازمان منطقه‌اي و فرا منطقه‌اي هم اعضاي ناظر آن هستند. در نشست روز گذشته، پيش‌نويس پاياني هفتمين نشست قلب آسيا نهايي شد. اين پيش نويس امروز (شنبه) در نشست پاياني اين همايش با حضور رييسان جمهور افغانستان و آذربايجان امضا خواهد شد. امنيت و مبارزه با تروريسم، مبارزه با جرايم سازمان‌يافته و مواد مخدر، گسترش همكاري‌هاي اقتصادي منطقه‌اي، مهاجران و گفت‌وگوها براي تامين صلح در افغانستان از موضوعات اصلي مورد بحث در اين نشست بود.
مبارزه با تروريسم در افغانستان، خواست همه كشورهاي منطقه
سخنگوي وزارت امور خارجه افغانستان در حاشيه اين اجلاس درباره سوژه‌هاي مورد بحث در آن به «اعتماد» گفت: پروسه استانبول يا همان قلب آسيا بر محوريت افغانستان آغاز به كار كرده است و ما اميدوار هستيم كه پروسه اعتمادسازي به گونه آنچناني كه هدف اين نشست‌ها است، پيش برود. همزمان اميدوار هستيم كه روابط ميان كشورهاي منطقه و جهان بهبود پيدا كند تا شاهد شكوفايي اقتصادي منطقه خود باشيم. مساله مبارزه با تروريسم يكي از محورهاي اصلي گفت‌وگوهاي اجلاس قلب آسيا است و بدون شك تمام كشورها خواستار مبارزه با تروريسم هستند و اجماع منطقه‌اي درباره مبارزه با اين پديده شوم در افغانستان يا هر نقطه ديگري وجود دارد. البته در اين اجلاس بيشتر مسائل سياسي و همكاري‌هاي اقتصادي مدنظر است. در حاشيه اين اجلاس ٧ توافقنامه اقتصادي ميان افغانستان و آذربايجان امضا خواهد شد كه اين توافقنامه‌ها همكاري‌هاي اقتصادي گمركي و هوايي را شامل مي‌شود.
ديدارهاي دوجانبه ظريف در باكو
ظريف كه صبح روز جمعه براي شركت در اجلاس قلب آسيا وارد باكو شده بود، ضمن سخنراني در اين نشست، ديدارهاي دوجانبه‌اي هم با مقامات كشورهاي همسايه داشت. وزير امورخارجه جمهوري اسلامي ايران با الهام علي‌اف، رييس‌جمهور آذربايجان ديدار كرد؛ در اين ديدار طرفين در خصوص روابط دوجانبه، همكاري سه جانبه ميان ايران، تركيه و آذربايجان، مبارزه مشترك عليه تروريسم و افراط‌گرايي، راه‌آهن، همكاري در خصوص افغانستان و نشست آستانه در خصوص سوريه گفت‌وگو و تبادل نظر كردند. وزير خارجه كشورمان همچنين با وزير خارجه پاكستان هم ديداري دو جانبه داشت كه در آن درباره روابط دو جانبه به ويژه همكاري‌هاي بانكي و انرژي گفت‌وگو كردند. ظريف همچنين در حاشيه اجلاس قلب آسيا با همتايانش از تركيه و جمهوري آذربايجان، مولود چاوش‌اوغلو و المار ممديارف نيز ديدار و در مورد مسائل منطقه و روابط دوجانبه گفت‌وگو و تبادل‌نظر كرد.
ظريف در پاسخ به «اعتماد»:
مواضع اروپايي‌ها درحمايت از برجام بسيار محكم است
محمدجواد ظريف، وزير خارجه كشورمان پس از سخنراني در نشست قلب آسيا در جمع خبرنگاران درباره نگاه ايران به اين اجلاس و مشكلات موجود در افغانستان گفت: اجلاس قلب آسيا تلاشي براي ايجاد اشتراك منافع و همكاري مشترك به خصوص در ميان كشورهاي منطقه براي تامين امنيت و توسعه اقتصادي افغانستان است. جمهوري اسلامي ايران از ابتدا در اين پروژه به شكل فعالانه شركت كرده است. بحثي كه براي ما بسيار مهم است بحث مالكيت و رهبري دولت افغانستان در همه تلاش‌ها براي صلح و ثبات در اين كشور است. اين سياست جمهوري اسلامي همواره ثابت بوده و در اين اجلاس نيز بر آن بسيار تاكيد كرديم. در اين اجلاس بر ضرورت مبارزه با تروريسم با رهبري دولت افغانستان و همچنين ضرورت مبارزه با داعش كه اين روزها در افغانستان در حال گسترش است، تاكيد كرديم. بايد توجه ويژه‌اي به سياست‌هاي خطرناك داعش براي ايجاد تفرقه ميان مردم افغانستان شود. و البته ما معتقد هستيم كه دولت افغانستان سياست درستي را در اين زمينه در پيش گرفته است. ضرورت مبارزه با توليد و قاچاق مواد مخدر به شكل بين‌المللي نيز مساله‌اي است كه ما در اين اجلاس و اجلاس‌هاي پيشين به آن تاكيد كرديم. اميدواريم به كمك جامعه بين‌المللي بتوانيم به مردم افغانستان كمك كنيم تا آنها به سلامت از اين مسير عبور كنند.»
سوريه، محور اصلي سخنان ظريف با موگريني
محمدجواد ظريف در پاسخ به سوال خبرنگار اعزامي «اعتماد» درباره دستاوردهاي گفت‌وگو با فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا درباره برجام و مسائل منطقه‌اي گفت: همان‌طور كه پيش از اين‌بارها گفته‌ام و ديروز نيز باز در رم تاكيد كردم اروپايي‌ها و شخص خانم فدريكا موگريني تاكنون در اعلام مواضع بسيار فعالانه عمل كرده‌اند و مواضع خوبي اتخاذ كرده‌اند. در اقدام‌هاي عملي نيز در چندماه گذشته شاهد اقدام‌هاي گسترده‌تر اروپايي‌ها بوده‌ايم. هفته گذشته در ايران شاهد حضور هيات اروپايي براي همكاري با ايران در حوزه هسته‌اي و كشاورزي و... بوديم. اميدوار هستيم كه اين همكاري‌ها ميان ايران و اتحاديه اروپا ادامه پيدا كند. البته در صحبت‌هاي ديروز با خانم موگريني توجه ويژه‌اي به بحث سوريه به خصوص در سايه برگزاري اجلاس سوچي داشتيم. ايشان را در جريان مذاكرات در سوچي و برنامه‌ها براي صلح در سوريه قرار دادم. در مورد مسائل منطقه‌اي به خصوص سياست‌هاي خطرناك دولت عربستان در منطقه مانند در يمن و لبنان نيز با خانم موگريني صحبت‌هايي داشتم.
مذاكرات آستانه در تعارض با تلاش‌هاي بين‌المللي نيست
وزير امور خارجه كشورمان در پاسخ به سوال ديگر «اعتماد» مبني بر نگاه اتحاديه اروپا به همكاري‌هاي سه جانبه ايران، روسيه و تركيه در مذاكرات آستانه درباره سوريه و رايزني‌هاي سوچي گفت: ما مذاكرات در سوچي را در تعارض يا تقابل با ساير تلاش‌هاي بين‌المللي براي پايان دادن به بحران در سوريه نمي‌بينيم و معتقد هستيم كه روش خوبي براي رسيدن به راه‌حل مورد قبول همه است.
رابطه با باكو را با جديت ادامه مي‌دهيم
محمدجواد ظريف در پاسخ به سوالي درباره روابط تهران – باكو گفت: روابط ايران با آذربايجان روابط بسيار خوبي است و امروز علاوه بر صحبت‌هايي كه در اجلاس داشتم جلسه بسيار خوبي با الهام علي‌اف، رييس‌جمهور آذربايجان داشتم. در اين ديدار همكاري با آذربايجان در حوزه درياي خزر، همكاري دو كشور در حوزه انرژي، همكاري‌هاي سه جانبه ايران، روسيه و آذربايجان، همكاري‌هاي سه جانبه ايران، تركيه و آذربايجان و همچنين همكاري گسترده‌تر در حوزه ترانزيت مورد بحث و بررسي قرار گرفت. آذربايجان همسايه بسيار خوبي براي ايران است و ما اين روابط را با جديت ادامه مي‌دهيم.