مناسبات راهبردی تهران - ایروان
کارشناس بین‌الملل و مسائل آسیای میانه
سفر آقای «کاراپتیان» نخست‌وزیر جمهوری ارمنستان به ایران در راستای سیاست‌های توسعه مناسبات همه‌جانبه دو کشور انجام شده است. با توجه به پیشینه تاریخی و فرهنگی‌شان و ضرورت توسعه مناسبات اقتصادی و کشاورزی در راستای اهداف و منافع مشترک دو کشور از سه سال گذشته توسعه مناسبات دوجانبه به عنوان یک استراتژی جدید در دستور کار تهران و ایروان قرار گرفت و سفر مقامات و مسئولان دو کشور در چند سال گذشته افزایش یافت.
ایران و ارمنستان در طول روابط ربع قرنی خود امن‌ترین مرزهای مشترک را داشته و در مقاطع مختلف برای توسعه روابط دوجانبه تلاش کرده‌اند، اما در مقایسه با روابط سیاسی، روابط اقتصادی دو کشور در حد مطلوب توسعه نیافته و این امر موجب شده است که مقامات دوکشور جهت توسعه مناسبات اقتصادی و رونق تجاری بین تجار دو کشور تفاهمنامه‌های همکاری‌های اقتصادی و گمرکی امضا کنند.
ایجاد خط راه‌آهن جنوب شمال که از مسیر ایران، ارمنستان و گرجستان مسیر تجاری جدیدی را بین حوزه کشورهای خلیج‌فارس و دریای سیاه ایجاد می‌کند، می‌تواند تحولی در اقتصاد منطقه باشد و با تلاش مقامات دو کشور در حال تحقق است. همچنین تأسیس مرکز تجاری ایران در ایروان از سوی اتاق بازرگانی ایران و ارمنستان نیز اقدام مناسبی است که با هدف توسعه صادرات کالاهای ایرانی به ارمنستان و سایر کشورهای مشترک‌المنافع شکل گرفته است.
با این همه مشکل اساسی در توسعه اقتصادی دو کشور نبود یک استراتژی مدون در توسعه روابط اقتصادی و بازرگانی است. بر همین اساس ضرورت به‌کارگیری راهکارهایی مناسب و مشوق‌های لازم که تجار و بازرگانان را به توسعه مناسبات تجاری تشویق کند، از جمله موضوعاتی بود که در سفر رئیس‌جمهوری کشورمان به ارمنستان و سفر آقای سرکیسیان رئیس‌جمهوری ارمنستان به تهران از سوی مقامات دوکشور مورد توجه قرار گرفت.
همچنین حل بحران قره‌باغ از جمله مسائلی است که در توسعه روابط
دو کشور مورد توجه است. این بحران که از سال 1988 بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان درخصوص تسلط بر منطقه ناگورنو قره‌باغ آغاز شد، موجب آوارگی بیش از یک میلیون نفر و آسیب دیدن زیرساخت‌های اقتصادی در هر دو کشور شده است. همسایگی ایران با جمهوری آذربایجان و ارمنستان و منطقه خودمختار قره‌باغ، حضور ایران در حل بحران را ضروری می‌نماید. اما کشورهای فرامنطقه‌ای همچون امریکا و اروپا حاضر به قبول مشارکت طرح صلح ایران در موضوع قره‌باغ نیستند و این امر موجب شده است از سال 1995 آتش‌بس موقت بین مرزهای دوکشور برقرار شود؛ ولی صلح پایدار تحقق نیابد. از همین رو در سفر آقای کاراپتیان، نخست‌وزیر جمهوری ارمنستان به ایران ایشان مشارکت ایران در طرح صلح منطقه خودمختار قره‌باغ را مطرح کرده است و این فرصتی است برای دستگاه دیپلماسی کشور جهت تأمین امنیت در منطقه قفقاز جنوبی و ایجاد صلح پایدار بین دو کشور در مرزهای شمال غربی کشور.
از سوی دیگر لازم است جهت توسعه مناسبات اقتصادی ایران و ارمنستان فرصت‌های تجاری و بازرگانی و شرایط مناسب و مشوق‌های لازم در نظر گرفته شود. توسعه مناسبات اقتصادی با ارمنستان می‌تواند در راستای اقتصاد مقاومتی و صادرات غیرنفتی به آن کشور و صادرات مجدد از ارمنستان به اروپا و کشورهای مشترک‌المنافع پیگیری شود. با توجه به معافیت مالیاتی و گمرکی بین ارمنستان و کشورهای مشترک‌المنافع، امکان صادرات کالاهای ایرانی از ارمنستان به سایر کشورهای منطقه بدون پرداخت حقوق گمرکی مجدد فراهم است و این فرصتی برای توسعه صادرات کالاهای غیرنفتی است؛ فرصت طلایی که تحقق آن در گرو افزایش نظارت بر کالاهای صادراتی و افزایش کیفیت آنها مطابق با استانداردهای بین‌المللی است. خلاصه کلام آنکه با توجه به ظرفیت‌های بالقوه اقتصادی و سیاسی موجود، باید به روابط ایران و ارمنستان نگاهی بلندمدت و استراتژیک داشت.