رویارویی روسیه با غرب در سال 2014 میلادی، امید نخبگان سیاسی روس را برای برقراری مناسبات نزدیک تر با چین زنده کرد.

درآن زمان، چین به مانند یک رقیب در برابر برتری جویی جهانی ایالات متحده بود و این انتظار وجود داشت که پکن می تواند برای منابع مالی، سرمایه گذاری در مقیاس بزرگ، و فناوری های پیشرفته و همچنین به عنوان یک بازار مهم برای صادرات روسیه، جایگزین آمریکا شود. این انتظار مطرح بود که چین به سرعت از فرصت های موجود استفاده کند تا به همان شیوه ای که در سال 1949 اتحاد جماهیر شوروی پس از پیروزی کمونیست های چینی درجنگ داخلی به دولت این کشور کمک کرده بود، به یاری روسیه بشتابد.

«دمیتری ترنین» تحلیلگر اندیشکده کارنگی معتقد است: با این حال، برخی ناظران سیاسی در مسکو از عاقبت مناسبات نزدیک با پکن بیم داشتند؛ به ویژه اینکه چین ممکن است به لحاظ اقتصادی و سیاسی روسیه را تسخیر کند. رد درخواستِ شریک کوچک تر آمریکا بودن و در عوض تبدیل شدن به یک کشور وابسته به چین، معامله ی خوبی به نظر نمی آمد.

درگذر زمان، ترس های آنها بی مورد می شد. بنابه دلایلی پرشمار، چین علاقه ای به همکاری نزدیک با روسیه نداشت، حتی کشوری که به راحتی می توانست بر آن مسلط شود.

پکن همان زمان، بی نیاز از همه ی آن چیزهایی بود که می توانست از مسکو بگیرد؛ تامین انرژی، فناوری نظامی و یک پایگاه مطمئن در شمال. چین. همچنین پکن تمایل نداشت مشارکت در اقتصاد روسیه را افزایش دهد.

رهبران چین به شدت از چشم انداز مدیریت روسیه بیمناک بودند زیرا هنوز هم خود را یک ابرقدرت می دانست. مهم تر از همه، چین می خواست از تشدید تنش ها با آمریکا پرهیز کند چرا که هم ردیف شدن با کشوری به مانند روسیه هر روز این روابط را پیچیده تر می کرد آنهم در حالی که واشنگتن به مدد تحریم های اقتصادی و تلاش هایی برای انزوای سیاسی توانسته بود روسیه را کشوری متخلف جلوه دهد.

درنتیجه تلاش های مسکو روابط چین- روسیه تا حدودی بهبود یافت: چین به برخی از میادین گازی و نفتی روسیه دست یافت؛ ارتش آزادی بخش خلق چین، سامانه های نظامی پیشرفته ای همانند جنگنده های «سوخو – 35» و سامانه های دفاعی هوایی «اس-400» را دریافت کرد؛ و مسکو موافقت کرد تا اتحادیه ی اقتصادی اوراسیا، با پروژه ی کمربند و جاده چین هماهنگ باشد.

در نهایت دو کشور از روابطی حسنه برخوردار شدند، اما این بسیار کم تر از آن روابط راهبردی بود که روسیه در ذهن داشت.

**یک بازگشت نمادین

درمواجهه با این دگرگونی ها، از اواسط دهه ی 2010، روسیه یک گسست نمادین را در جهت گیری های راهبردی به نمایش گذاشت. اکنون خطرها و گرفتاری هایِ رویگردانی روسیه از سیاست های سنتی اش مشهود است.

با گذشت زمان، رویارویی با ایالات متحده و بیزاری از اروپای اثرات مخربی در پی خواهد داشت.

به علاوه، مقابله با نواری از کشورهای غیردوست در اروپای شرقی و مرکزی، پیامدهای اقتصادی و امنیتی جدی را برای مسکو به ارمغان خواهند آورد.

مخالفت های نظامی در مرزهای غربی روسیه خطر یک جنگ با ناتو را تقویت خواهند کرد. دشمنی های آشکار و درگیری در اوکراین مسائلی بلندمدت با بیشترین درجه اهمیت هستند. تا زمانی که این مناقشه حل نشود- موضوعی که ممکن است چندین دهه زمان ببرد- امنیت اروپا و روسیه در خطر خواهد بود.

با این حال، اگر روسیه هوشمندی به خرج دهد، رویکرد جدید می تواند مزایای محسوسی در بر داشته باشد. به جایِ یکپارچگی نظامی با غرب یا ادغامِ دوباره ی کشورهای عضو اتحاد جماهیر شوروی، روسیه می تواند توسعه ی یک "روسیه ی جهانی" را دنبال کند که در جستجوی ارزش ها، منافع، و اهداف ملی  است.

این رویگردانی از ادغام دوباره نباید نوعی استبداد یا انزوا طلبی تعبیر شود. روسیه اساسا محتاج ادغام است، اما نه ادغام در درون یک منطقه ی بسته یا بخش های فرامنطقه ای، بلکه ادغام در کل نظام جهانی.

روسیه به جای اینکه برتری جهانی ایالات متحده را به چالش بکشد، بهتر است با شرکایِ همفکر همکاری نماید تا نظام بین المللی را که در آن هیچ قدرت منفردی در برتری منحصر به فرد نیست، بنیان نهد.

قاره اوراسیا در حد و اندازه های خوبی برای یک تلاش موفقیت آمیز است، اگر مسکو در برنامه ریزی و اجرای سیاست خارجی با هوش تر عمل کند.

**به سوی یک اوراسیای بزرگ تر

به لحاظ جغرافیایی، روسیه موقعیت مناسبی دارد. تمامی مسیر کشیده شده از نروژ به سمت کره ی شمالی را در بر می گیرد. روسیه مرز طولانی با چین و دسترسی آسانی به آلمان دارد.

از گذر دریای سیاه به ترکیه و از گذر دریای خزر به ایران متصل می شود، هند و خلیج فارس هم به این کشور نزدیک اند. از برلین تا مسکو به شکل هوایی فقط دو ساعت و نیم فاصله است؛ و حتی می توان سریع تر از ولادیووستوک به پکن، توکیو، و سئول رسید.

کشوری در حد و اندازه های یک قاره، غنی از منابع طبیعی و نفوذ عظیم راهبردی اما جمعیتی نسبتا متوسط، با چالش های اساسی در رابطه با توسعه ی داخلی مواجه است.

این مساله از دسترسی ها و ادغام های خارجی مهم تر است و نشان دهنده ی فرصتی برای روسیه می باشد تا خود را تقویت کرده و توسعه ی داخلی اش را تمرکز اصلی خود قرار دهد.

به علاوه، سیاست خارجی مسکو می بایست ازاین دستاوردها مراقبت کرده و آنها را بهبود ببخشد.

وجه اقتصادیِ راهبرد اوراسیای بزرگ در درجه نخست در بردارنده ی روابطی با دو قدرت اصلی قاره، چین و اتحادیه ی اروپا است، تا پشتیبانی برای توسعه ی داخلی روسیه باشد.

درشرایط ساختاری، این امر می تواند در بردارنده ی هماهنگ سازی روابط میان اتحادیه ی کوچک اقتصادی اوراسیا به رهبری روسیه و دو اقتصاد به مراتب بزرگ تر برای غرب و شرق باشد.

البته روابط اقتصادی با اتحادیه اروپا به دلیل مناقشه های حل نشده بر سر اوکراین و خصومت های ریشه دار با آمریکا به مشکل برخواهند خورد.

بنابراین، مهم ترین تمرکز ژئواقتصادی برای آینده نه چندان دور می بایست به سمت شرق و جنوب چرخش یابد.

ازآنجایی که توسعه اقتصادیِ غرب گرای چین منجر به شکل گیری قاره ای همگرا خواهد انجامید، اروپا، چین، هند، و روسیه می توانند ستون های اصلی اوراسیای قرن بیست و یک را تشکیل دهند.

دراین نقشه جدید، روسیه قصد دارد تا به تولید کننده ی مهم انرژی و محصولات فلزی، دانه های روغنی، و دیگر مواد غذایی؛ منبع آب تمیز و مولد هوای پاک؛ و کشور ترانزیتی برای زمین، هوا، و ارتباطات دریایی باشد.

روسیه می تواند منبع مهمی در زمینه های نظامی، هسته ای، فناوری فضایی، و تولیدکننده ی منحصر به فردی در سایر زمینه ها باشد. با این حال، به نظر نمی رسد در آینده ی نزدیک روسیه رهبری فناوری های پیشرفته را به دست بگیرد.

روسیه باید زمان و انرژی قابل ملاحظه ای برای بازسازی ظرفیت خود درعلوم و نوآوری های فناورانه صرف نماید. همکاری های اقتصادی و فناورانه در سطح بین الملل، در درجه نخست چین و هند، و البته همکاری با ژاپن هم برای موفقیت آینده روسیه حیاتی خواهد بود.

لینک اصلی مقاله:

http://carnegie.ru/2017/07/20/russia-s-evolving-grand-eurasia-strategy-will-it-work-pub-71588?

ترجمه: دفتر پژوهش و بررسی های خبری ایرنا