تبریز جهان شهر ایران

 خرابه‌ها این خاصیت را دارند که تخیل بازدید‌کننده درباره شکوه از دست رفته یک قصر و یک معبد را تحریک می‌کنند. نشانه شناسی معماری مجلس در حافظه تاریخی مردم ترکیه جایگاه مهمی دارد.به همین جهت رئیس مجلس ترکیه، سنگی کوچک که روی آن «قطعه مرمری از قسمت اصلی مجلس بمباران شده» حک شده بود به میهمان امریکایی خود اهدا کرد.

برخلاف اعتماد به نفس همدلانه و برادرانه ظریف، سخنان بایدن مرد شماره 2 امریکا در ترکیه لحنی عمیقاً پوزش خواهانه و دفاعی داشت. هم در قبال اتهام‌های مربوط به همسویی امریکا با کودتای 15 جولای و هم در خصوص تأخیر در دیدار از یک ترکیه رهایی یافته از کودتا. تأکید مکرر او درباره بی‌اطلاعی آمریکا از کودتا با یک ژست عاطفی همراه بود: «باید صراحتاً بگویم من خود را گناهکار احساس می‌کنم، زیرا کمی دیر آمدم، در این خصوص حس بدی دارم.»

این لحن پوزش طلبانه پاسخی هوشمندانه به چشمداشت اعتراض آلود اردوغان از غرب بود. این انتظار وجود داشت که با توجه به جنبه ضد پارلمانی کودتا نوعی همبستگی جهانی-غربی مشابه آن چیزی که پاریس در پیامد ترورهای داعشی تجربه کرد، در خصوص آنکارا نیز تکرار شود. اردوغان می‌گفت، غربی‌ها بیش از آنکه نگران اصل کودتا و تهاجم آن علیه دموکراسی باشند نگران سرنوشت کودتاچی‌های بازداشت شده هستند.در این میان نگرانی معنادار سرفرماندهی نیروهای امریکایی از بازداشت ژنرال‌های ناتو که آنها را به مثابه «همکاران ما» توصیف کرد، به مثابه یک «اعتراف» درباره سرنخ امریکایی، اینجرلیکی، و ناتویی کودتا تلقی شد.

بایدن در پاسخ به همه این شبهه‌ها خطاب به رئیس مجلس ترکیه گفت: «ممکن است در کشور شما بسیاری فکر کنند که دنیا در نشان دادن همبستگی تأخیر کرده است.دقیقاً به همین خاطر من شخصاً خواستم به اینجا بیایم.مردم امریکا در کنار شماست.عذرخواهی می‌کنم، کاش می‌توانستم زود‌تر به اینجا بیایم.» در جریان اعتراض‌های میدان تیان‌آنمن در پکن، ایستادن یک جوان چینی در مقابل تانک بسرعت برق و باد قلمروهای سمبل‌های دموکراسی را تسخیر کرد، ایستادگی به مراتب نیرومند‌تر مردم ترکیه با استقبال مشابه رسانه‌های غربی مواجه نشد زیرا آنها پرچم به دست و تکبیر بر لب، به مصاف تانک‌ها رفتند.

این نشانه شناسی به سهولت نمی‌توانست وارد سرزمین سمبل‌های دموکراسی غرب شود. برخی نومحافظه‌کاران امریکایی در توجیه کودتا نوشتند دموکراسی ترکیه «شبیه دموکراسی ما نیست». بایدن به ترکیه رفت تا همبستگی «یک امریکای دیگر» را با دموکراسی ترکیه به نمایش بگذارد: «این را می‌خواهم به وضوح بگویم، می‌خواهم تا آنجا که امکان دارد این را به وضوح بیان کنم:می خواهم بگویم که شایعاتی وجود دارد مبنی بر اینکه امریکا در این خصوص (کودتا) از قبل خبر داشت و یا باآن (کودتاچی ها) همکاری کرده بود.

ایالت متحده امریکا هرگز و به هیچ وجه از این حادثه اطلاع قبلی نداشت.» نقطه اوج این همدلی امریکایی آنجا بود که بایدن بمباران مجلس توسط کودتاچی‌ها را با حادثه یازده سپتامبر شبیه‌سازی کرد.او ضمن تحسین مکرر شجاعت نمایندگان مجلس ترکیه در برقراری نشست پارلمانی در لحظات پرواز اف 16‌های کودتا گفت:«آن شب گشودن مجلس کاری شجاعانه بود.هم ما هم شما به مثابه منتخبین ملت نشان دادیم که نمی‌ترسیم.»

اسماعیل قهرمان، رئیس مجلس ترکیه در پاسخ، با اشاره به منشأ امریکایی کودتا گفت «همچنان که برج‌های دوقلو در یازده سپتامبر از کوهستان‌های افغانستان مورد تهاجم قرار گرفت مجلس ما هم از پنسیلوانیا {اشاره به محل اقامت گولن}مورد هدف قرار گرفت.»  روزنامه «ینی شفق» سایت مروج ایده‌های حزب حاکم، تیتر «آقای بایدن خوب نگاه کن این اثر بچه‌های شماست» را برای توصیف بازدید بایدن از ویرانه مجلس ترکیه انتخاب کرد. نشانی آشکار از اینکه شبیه‌سازی یازده سپتامبر و کودتای ترکیه نتوانست دیوار بی‌اعتمادی میان دو کشور را از میان بردارد. در مقابل این ناکامی نشانه شناختی، ظریف در جریان دیدار از ترکیه همسان‌سازی موفقی میان بمباران مجلس مشروطه توسط لیاخوف روسی و مجلس بمباران شده ترکیه به عمل آورد.

در این اوضاع واحوال، کاربرد پایگاه نوژه توسط روسیه، در جنبه نمادین خود، فراتر از آنچه وزیر دفاع آن را «بی معرفتی روسیه» خواند یک بدبیاری نشانه شناختی نیز بود. زمانی در روزهای اوج بهار مشروطه خواهی منطقه، یک متفکر دینی در قفقاز، سه مجلس «دومای روسیه»، «مجلس شورای ملی» و «مجلس مبعوثان عثمانی»را «سه خواهر مشروطه»نامید. این خویشاوندی تاریخی اکنون می‌تواند به شیوه‌ای نمادین و در چارچوب یک دیپلماسی بین المجالسی میان سه کشور ایران، روسیه و ترکیه روزآمد شود. سه مجلس مذکور می‌توانند در یک اقدام مشترک، نقشی فعال در صلح‌سازی در سوریه بر عهده گیرند.

بخصوص اینکه مقاومت قهرمانانه مردم و مجلس و برگزیده دموکراتیک ملت ترکیه بر ضد کودتا محیط عملیاتی تازه‌ای برای صلح‌سازی در سوریه پدید آورده است. مجالس کشورهای مسلمان در چنین فضایی از اتفاق نظر جدید حول مسأله سوریه، ضمن دعوت از دومای روسیه می‌توانند نشست ویژه‌ای درباره سوریه داشته باشند و نسبتی تازه میان انتخابات، مجلس و صلح پایدار در سوریه برقرار کنند.

از: نادر صدیقی، کارشناس روابط بین‌الملل

منبع: روزنامه ایران، 7 شهریور 95