عفیفه عابدی: محدود ساختن ژئوپلتیکی روسیه، تحمیل یک رقابت تسلیحاتی و تضعیف اقتصادی، سیاسی و نظامی روسیه و نهایتاً خنثی نمودن کارآیی فناوری های نظامی روسیه، از جمله اهدافی هستند که واشنگتن ذیل هدف اصلی و استراتژیک برهم زدن توازن قدرت به وجود آمده بین آمریکا و روسیه به نفع طرف آمریکایی دنبال می کند. هر چند شماری از اعضای اروپایی ناتو، به دنبال کاهش تنش ها با روسیه هستند اما در کل جناح اروپایی نیز بر این باور است که اقدام روسیه در الحاق کریمه به خاک خود امنیت اروپا را در معرض خطر قرار داده است. ادعای اغلب تحلیل‌های استراتژیست های اروپایی نیز از سال ٢٠١٤ این بوده است که روسیه در حال بلعیدن شرق اروپا است. بنابراین به نظر می رسد اروپایی ها با استقبال از اقدامات آمریکا برای تحت فشار قرار دادن روسیه، اهداف مشخص را دنبال می کند ...

ایراس: با گذشت دو سال از تعلیق روابط سازمان پیمان آتلانتیک شمالی ناتو و روسیه، ١٣ جولای نمایندگان دو طرف، برای دومین بار در سال جاری با یکدیگر دیدار می کنند. موضوع نشست اخیر ایجاد امنیت هوایی در دریای بالتیک است؛ جایی که به آوردگاه جدید روسیه و ناتو تبدیل شده است. تنش در روابط روسیه و ناتو از اواسط ماه آوریل با حضور یک ناوشکن آمریکایی در نزدیکی پایگاه دریایی روسیه در دریای بالتیک افزایش یافت؛ زمانی که هواپیماهای روسی خود را تا نزدیکترین فاصله ممکن ناو آمریکایی رساندند. حالا رفتارهای دو طرف نسبت بهم هر روز تهاجمی تر شده است. از سویی همزمان با استقرار سپرهای موشکی آمریکا در  رومانی، مساله عضویت سوئد در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی ناتو و افزایش مناسبات فنلاند با این سازمان مطرح شده، ناتو شمار مانورهای نظامی خود در اروپای شرقی را افزایش داده و از افزایش شمار نیروهای نظامی خود در این منطقه مورد مناقشه با روسیه مستقر خبر می دهد و از سوی دیگر روسیه حضور خود در دریای سیاه و بالتیک را تقویت کرده و در مرزهای غربی خود آرایش نظامی گرفته است.
 
مجموع رفتارهای دو طرف، این نگرانی را ایجاد کرده که اتفاقی که در اوج جنگ سرد رخ نداد، اینبار به محض وقوع یک اشتباه روی دهد و ناتو و روسیه را درگیر یک جنگ گرم کند. اگر چه بررسی انگیزه های روسیه و ناتو از تشدید تنش ها چیز دیگری را نشان می دهد، اما فقدان یک کانال باز ارتباطی بین روسیه و ناتو امکان سوتفاهم بین دو طرف را افزایش داده، بر این اساس نیز مسکو و بروکسل پذیرفته اند علی رغم خصومت ریشه دار که به شکل تصاعدی در حال افزایش است، بار دیگر پنجره های گفتگو را به روی هم باز کنند. این در حالی است که در ماه های اخیر موضوعات اختلاف برانگیز زیادی در رابطه روسیه و ناتو شکل گرفته است؛
 
1- دو طرف در حال استقرار تجهیزات سنگین نظامی در نزدیکی مرزهای یکدیگر هستند؛ شواهد نشان می دهند نسبت به زمان آغاز بحران اوکراین و الحاق كریمه به روسیه در سال 2014، در چند ماه اخیر، اقدامات ناتو با شعار تقابل با نفوذ و تجاوز روسیه، در مرزهای غربی روسیه شدت بیشتری یافته است. اوایل ماه مه منابع دیپلماتیک خبر دادند استقرار سامانه های موشکی آمریکا در رومانی و لهستان که با روی کار آمدن باراک اوباما در کاخ سفید به حالت تعلیق درآمده بود، آغاز شده است. اقدامی که به افزایش شمار نظامیان آمریکایی در اروپای شرقی منجر خواهد شد و بار دیگر موجب نگرانی در مسکو می شود. در همین حال بر اساس گزارش ها در حوزه دریای سیاه، ناوهایی که زیر پرچم ناتو گشت و گذار می کنند، با تقویت کیفی و کمی روبرو شده اند این ناوها از کشورهای عضو ناتو، از جمله اعضای فرا منطقه‌ای ناتو و به ویژه ایالات متحده آمریکا می باشند. این در حالی است که منابع روسی گزارش می دهند تا پیش از این در کشورهای اروپای شرقی، حداقل 300 واحد ادوات زره پوش و بیش از یک هزار و پانصد نیروی زمینی و تفنگداران دریایی ایالات متحده آمریکا مستقر شده اند. در مقابل این اقدامات که از نظر روس ها تهدیدآمیز به نظر می رسد، سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه نیز اعلام کرده، مسکو سه بخش جدید نظامی تا پایان سال جدید میلادی در غرب و جنوب این کشور ایجاد می‌کند که در هر کدام حدود ١٠ هزار نظامی مستقر خواهند شد تا با نیروهای ناتو که در نزدیکی مرزهایش مستقر شده‌اند، مقابله کنند. در همین حال روسیه در سری جدید واکنش ها به تحرکات ضد روسی ناتو، بر نقطه نگرانی های اروپایی ها دست گذاشته  است. روسیه که در سال های اخیر با به کارگیری ناوهای اتمی و جنگنده بمب افکن های خود در دریاهای سیاه و بالتیک، قدرتنمایی می کرد، در واکنش به تحرکات تهاجمی ناتو از آغاز به کار دوباره سامانه متحرک هسته ای بارگوزین و شروع برنامه به روز رسانی آن خبر داده است. روس ها وعده داده اند سامانه به‌روزرسانی شده قادر خواهد بود ٦ موشک بین قاره ای هسته ای را یک هزار کیلومتر به شکل مستقل و بدون هدایت خارجی حمل کند و به فعالیت خود تا ٣١ روز ادامه دهد.
 
2- مانورهای نظامی افزایش یافته است؛ بر اساس گزارش ها شمار مانورهای نظامی ناتو در نزدیکی مرزهای روسیه از سال 2015 به بیش از 200 مورد رسیده است .این در حالی است که ناتو قصد دارد در باقیمانده سال 2016 رزمایش های نظامی گسترده‌ای در لهستان و دیگر کشورهای منطقه بالتیک با حضور گسترده نیروهای امریکایی برگزار کند. این رزمایش از مولداوی و گرجستان آغاز شده است. ینس استولتنبرگ دبیر کل ناتو اوایل ماه مه گفت سازمان پیمان آتلانتیک شمالی نیروهای چند ملیتی را به منظور برقراری رزمایش نظامی در کشورهای اروپای شرقی مستقر می‌کند. اشتون کارتر، وزیر دفاع آمریکا نیز اخیرا اعلام کرده؛ ناتو قصد دارد تا حضور ناتو در شرق اروپا را با ارسال چهار هزار سرباز تقویت کند. در همین حال قرار است 28 کشور عضو ناتو جولای در ورشو، پایتخت لهستان جمع شوند تا تصمیماتی در مورد راهبرد خود در اروپای شرقی و دریای سیاه اتخاذ کنند. در مقابل روس ها نیز رزمایش موسوم به «قفقاز 2016» را در منطقه راهبردی جنوب غربی این کشور برای ماه سپتامبر سال جاری میلادی (شهریور 95) برنامه ریزی کرده اند. پیش از این اوایل ماه ژانویه ٢٠١٦ سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه اعلام کرده بود، هدف مسکو از برگزاری این رزمایش، اثبات توانایی نیروهای ارتش روسیه برای دفاع از منافعش در منطقه راهبردی جنوب غرب این کشور است.
 
3- رقابت ژئوپلتیکی ناتو و روسیه افزایش یافته است؛ ناتو پس از فروپاشي شوروي، در 3مرحله طي سال‌هاي 1999، 2004و 2009برخي كشورهاي اروپاي شرقي كه پیشتر در قلمرو شوروي قرار داشتند را به عضويت اين سازمان درآورد. آلباني و كرواسي آخرين كشورهايي بودند که در سال 2009 به عضويت ناتو در آمدند و موضوع عضويت بوسني، اوکراین، گرجستان، مقدونيه و مونته نگرو، جمهوری آذربایجان نيز در حال بررسي است. اما در این میان موضوع عضویت کشور بی‌طرف سوئد و افزایش مناسبات فنلاند با ناتو مطرح شده است. موضوعی که به معنای دو برابر شدن طول مرز بین روسیه و ائتلاف ناتو خواهد بود و حضور نیروهای ناتو در دریای بالتیك را افزایش خواهد داد. در مقابل ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری و سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه تهدید کرده‌اند اگر سوئد و فنلاند به عضویت ناتو در آیند، مسكو اقدامات لازم را بر اساس معیارهای فنی نظامی به كار خواهد بست.
 
مجموع این کنش و واکنش ها را می توان در ذیل یک عنوان تحلیل کرد؛ موازنه تهدید. از منظر بسیاری از ناظران، به ویژه ناظران غربی ماهیت اقدامات ناتو، تدافعی است اما واکنش های روسیه تهاجمی می باشد. بر این اساس نیز پرسش هایی درباره چرایی تهدید قلمداد شدن ناتو از سوی روسیه مطرح می شود. اما باید گفت رهبران روسیه برای پاسخ به این شک و تردیدها، دلایل گوناگونی مطرح می کنند که صرفا مبتنی بر رقابت با ایالات متحده آمریکا نیست. روس ها از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی نشان داده اند که مایل به همکاری با آمریکا در بسیاری از حوزه ها هستند اما از یک سو نوع تعامل ایالات متحده با روسیه در این مدت حاکی از آن است که واشنگتن سیاست های منطقه ای و جهانی را به گونه ای مدیریت می کند که در توزیع قدرت و ثروت روسیه سهمی نداشته باشد و از سوی دیگر روسیه نیز به دلیل انتقادهایی که به ساختار سیاسی این کشور می شود و اقتصاد تک محصولی، بسیار آسیب‌پذیر است. این مبنای سیاست تجدیدنظرطلبانه ای شده است که روس ها در اسناد و دکترین های سیاسی و نظامی خود بر آن تکیه دارند؛ یعنی لزوم شکل‌گیری جهان چند قطبی. در واقع تمایل اصلی روسیه شکل گیری نظام دو قطبی است اما چون این هدف با محذورات زیادی روبروست، سیاست اعلامی خود را هدف جهان پسندانه تری را نشان می‌دهند.
 
در این راستا بايد متذكر شد، ناتو في نفسه براي روسيه تهديد نيست. بلكه روس ها پيمان آتلانتيك شمالي (ناتو) را كه يادآور شكست پيمان ورشو است، از ابزارهاي آمريكا براي در تنگناي امنيتي قرار دادن روسيه مي بينند. شواهد نیز نشان می‌دهند اقدامات اخیر ناتو علیه روسیه بیشتر مبتنی بر اراده آمریکا در این سازمان می باشد. از سویی مجموع اظهارات و رفتارهای مقامات آمریکایی موید این نکته است و از سوی دیگر شواهد نشان می دهند آمریکا تامین تجهیزات، نیروی نظامی و بودجه بیشتری برای دور جدید تحرکات ضد روسی ناتو را بر عهده گرفته است. به گفته فیلیپ بریدلاو فرمانده نظامی ناتو، پنتاگون ٣.٤ میلیارد دلار به بودجه خود، صرفا جهت افزایش شمار نیروی نظامی، زرهی و توپخانه ای در شرق اروپا افزوده است. به عبارت دیگر، در حالی که مسوولیت مالی، انسانی و لجستیکی اقدامات اخیر بر عهده آمریکا است، جناح اروپایی ناتو نیز به دلیل نگرانی های خاص خود از این سیاست پیروی می کند.
 
واشنگتن که درباره تمایل روسیه و توانایی این کشور در برقراری توازن قدرت سخت با آمریکا نگران است، تلاش می کند موضوع روسیه را به عنوان تهدید مشترک آمریکا و اروپا در دستور کار ناتو به عنوان ساختار امنیتی مشترک قرار دهد. در همین راستا با وجود بلند شدن زمزمه هایی در اروپا درباره لزوم لغو تحریم ها علیه روسیه، مقامات آمریکایی تلاش می کنند با تهدید خواندن روسیه، حمایت اروپا در حفظ و افزایش تحریم ها علیه روسیه را کسب کنند. گفتنی است همزمان با طرح مساله عضویت سوئد در ناتو، باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا در کاخ سفید با رهبران کشورهای اسکاندیناوی( ٥ کشور شمال اروپا؛ دانمارک، ایسلند، فنلاند، سوئد و نروژ) دیدار کرده و با تهدیدآمیز  جلوه دادن اقدامات روسیه برای اروپا، خواستار تداوم تحریم ها علیه روسیه تا زمان بازگردانده شدن کریمه می شود.
 
محدود ساختن ژئوپلتیکی روسیه، تحمیل یک رقابت تسلیحاتی و تضعیف اقتصادی، سیاسی و نظامی روسیه و نهایتاً خنثی نمودن کارآیی فناوری های نظامی روسیه، از جمله اهدافی هستند که واشنگتن ذیل هدف اصلی و استراتژیک برهم زدن توازن قدرت به وجود آمده بین آمریکا و روسیه به نفع طرف آمریکایی دنبال می کند. هر چند شماری از اعضای اروپایی ناتو، به دنبال کاهش تنش ها با روسیه هستند اما در کل جناح اروپایی نیز بر این باور است که اقدام روسیه در الحاق کریمه به خاک خود امنیت اروپا را در معرض خطر قرار داده است. ادعای اغلب تحلیل‌های استراتژیست های اروپایی نیز از سال ٢٠١٤ این بوده است که روسیه در حال بلعیدن شرق اروپا است. بنابراین به نظر می رسد اروپایی ها با استقبال از اقدامات آمریکا برای تحت فشار قرار دادن روسیه، دو هدف مشخص را دنبال می کنند:
 
١. کشاندن روس ها به پای میز مذاکره به منظور گرفتن تضمین امنیتی در مورد عدم تکرار تحولی چون موضوع اوکراین و کریمه.
 
٢. یا کشاندن روس ها به رقابت تسلیحاتی که زمینه را برای تضعیف اقتصادی، سیاسی و نظامی روسیه فراهم می کند.
 
احتمالا جناح اروپایی ناتو این پیش‌فرض آمریکایی را پذیرفته اند که مسکو به دلیل مشکلات متعدد به ویژه مشکلات اقتصادی، از رویایی نظامی خودداری می کند و در نهایت سه انتخاب بیشتر ندارد؛ یا عقب-نشینی می کند، یا به مذاکره روی می آورد و یا به رقابت تسلیحاتی سرد تن می دهد.
 
با این حال روس ها می دانند تمرکز بر رقابت با ناتو، اقتصاد بحران زده روسیه را به شدت متاثر می کند. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در واکنش به استقرار سامانه های آمریکا در لهستان و رومانی ضمن تاکید بر اینکه سامانه ضد موشکی بالستیک امریکا در اروپا تهدیدی علیه امنیت جهانی و گامی در جهت شروع رقابت تسلیحاتی جدید است و اعلام اینکه مسکو سرگرم اتخاذ تدابیری با هدف پایان دادن به تهدیدات از جانب سامانه‌های ضد موشکی امریکا در اروپاست، اما همچنین یادآور می شود مسکو فقط قصد دارد در جهت خنثی‌سازی این تهدید عمل کند و وارد دور جدیدی از مسابقات تسلیحاتی نخواهد شد.
 
به نظر می رسد روس ها از اهداف ناتو و البته در راس آن، آمریکا آگاه هستند. سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در دیدار با اعضای شورای امور بین الملل روسیه در ژوئن ٢٠١٤ می گوید: آمريکايي ها با هدف حفظ برتري جهاني خود سعي دارند از به هم پیوستن توان روسيه و اتحاديه اروپا جلوگيري کنند و هدف آنها حفظ برتري جهاني خود است.
 
اما روس ها پیش بینی می کنند افزایش فشارهای رقابت در درون اتحادیه و خطر تجزیه از یک سو و افزایش شکاف بین جناح اروپایی ناتو و جناح آمریکایی، احتمالا اروپا را به سمت کاهش تنش ها با روسیه ترغیب-کند. بر این اساس روس ها نیز به اعمال فشار متقابل به ناتو، برای افزایش قدرت چانه زنی در میز مذاکره ادامه می دهند. هدف روسیه در اروپا علاوه بر روابط دوجانبه، مشارکت امنیتی و ارائه تضمین امنیتی، تنظیم همکاری اقتصادی در چارچوب دو اتحادیه اوراسیایی و اروپایی است. البته این مذاکرات قطعا از منویات ایالات متحده متاثر خواهد بود. یادآوری می شود در دوره های قبل نیز روسیه تلاش کرد طرح های مشترکی را به عنوان جایگزین سپر موشکی آمریکا در اروپا و حتی قفقاز جنوبی مطرح کند که با مقاومت واشنگتن مواجه شد.
 
 
----------
نویسنده: عفیفه عابدی - پژوهشگر اوراسیای مرکزی و عضو شورای نویسندگان ایراس