تبریز جهان شهر ایران

علاقه به همکاری منطقه‌ای از دیرباز در جهان وجود داشته است، ولی روند تحولات جهانی، بخصوص پس از جنگ جهانی دوم، این گرایش را تشدید کرد. این همکاری‌ها در اشکال گوناگون و درجات متفاوت، در همه زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، امنیتی و اجتماعی و یا ترکیبی از آنها شکل گرفته‌اند.
بازرگانی و تجارت در حوزه قاره آسیا مخصوصاً در میان کشورهای اسلامی دارای سابقه دیرینه است. در زمان پیامبر اسلام(ص) مکه و مدینه از شهرهای مهم تجاری محسوب می‌شدند و جاده ابریشم در آسیا نمادی از حمل و نقل و مراودات اقتصادی، تجاری و بازرگانی، روزگاران قدیم را در ذهن ما متبادر می‌سازد.
حال سؤال این است که چگونه امت اسلامی می‌تواند در راستای خوداتکایی، حرکت نماید. از این رو به چگونگی ایجاد بازار مشترک اسلامی که گامی مهم در مسیر همگرایی و همکاری میان کشورهای اسلامی است پرداخته می‌شود.
منابع اقتصادی کشورهای اسلامی
کشورهای اسلامی گرچه به ظاهر نسبت به کشورهای غیر اسلامی پیشرفته تر نیستند اما اکثر قریب به اتفاق این کشورها دارای منابع غنی (نفت  - گاز – مواد معدنی و...) هستند. علاوه بر این دارای تمدن غنی و موقعیت‌های مهم در ابعاد گوناگون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، امنیتی و فرهنگی‌اند و نسبت به سایر نقاط جهان در باطن و ماهیت دارای پتانسیل بسیار قوی در حوزه‌های مختلف انسانی و طبیعی هم هستند.آنچه که در این میان برای کشورهای اسلامی در هموار ساختن مسیر همگرایی و اتحاد مهم و ضروری به نظر می‌رسد این است که در مسیر جهانی شدن و جهانی‌سازی خود را قربانی جهانی شدن نکنند. پیشرفت و تکنولوژی را می‌توان پذیرفت اما نه به قیمت نابودی اصالت و ماهیت. کشورهای اسلامی دارای قدمتی درخشان و تاریخ طلایی هستند. اشتراکات بسیار زیادی در حوزه‌های گوناگون دارند که می‌تواند عامل اساسی در وحدت و اتحاد میان ملل اسلامی باشد. در این میان کشورهای اسلامی در حوزه اقتصادی به جهت دارا بودن پتانسیل‌های موجود و با توجه به پراکندگی جغرافیایی و تنوع محصولات می‌توانند همکاری اقتصادی و به معنای واقعی بازار مشترک داشته باشند که این امر می‌تواند مسیر همکاری در حوزه‌های دیگر را هم آسانتر کند.
با توجه به اینکه مرکز ثقل کشورهای اسلامی در خاورمیانه (غرب آسیا)  است از اینرو ایجاد بازار مشترک اسلامی خاورمیانه با حضور کشورهای اسلامی می‌تواند گامی مهم دراین مسیر باشد.
بازار مشترک اسلامی خاورمیانه
الف. زمینه ها
1- منابع و ذخایر: خاورمیانه با شمول آسیای مرکزی، دارای منابع سرشار و غنی نفت و گاز و انبار مهم انرژی است، به گونه‌ای که خلیج فارس دارای 63 درصد ذخایر نفتی و 30 درصد از ذخایر گاز جهان است و آسیای مرکزی - روی هم رفته - درصد زیادی از نفت و گاز و آهن و زغال سنگ و نقره و طلا و اورانیوم جهان را داراست.
2- بازار منطقه‌ای خاورمیانه و آسیای مرکزی: بازارهای خاورمیانه می‌توانند زمینه جذب کالاهای یکدیگر باشند و در بازار مشترک، مبادلات گسترده‌ای صورت گیرد و در مجموع، سطح مطلوبی از سهم تجارت جهانی را به خود اختصاص دهند.
3- راه‌های ارتباطی و حمل و نقل: در حال حاضر، راه‌های ارتباطی و مواصلاتی متعددی ایجاد شده است که می‌توانند زمینه ساز همگرایی اقتصادی منطقه‌ای باشند.
ب. مراحل تشکیل بازار مشترک اسلامی در خاورمیانه
1- رفع موانع و محدودیت‌های تجاری در میان اعضا
2- تشکیل منطقه تجارت آزاد: هر یک از کشورهای عضو می‌تواند تعرفه‌های تجاری خاص خود را برای کالاهای غیر اعضا دارا باشد.
3- ایجاد اتحادیه گمرکی و رفع موانع نقل و انتقال: در این صورت، عوامل تولید مانند نیروی کار و سرمایه در داخل منطقه می‌توانند به سهولت انتقال یابند.
ج. مزایای ایجاد بازار مشترک اسلامی در خاورمیانه
درباره اثرات و مزیت‌های بازار مشترک می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1- افزایش تولید کالا از طریق به کارگیری الگوی تولید بر اساس
مزیت نسبی
2- افزایش تولیدات ناخالص ملی
3- بهبود رابطه مبادله کشورهای مسلمان با دیگر کشورهای جهان
4- ایجاد و افزایش کارایی ناشی از رقابت در بین کشورهای مسلمان
5- افزایش جریان سرمایه و یا افزایش رشد و پیشرفت فناوری موجب تغییرات کمی و کیفی عوامل تولید خواهد شد
6- افزایش تعاملات اقتصادی و حرکت به سمت همگرایی اقتصادی، می‌تواند بسیاری از زمینه‌های ناامنی ناشی از فقر و نارسایی‌های اقتصادی را کاهش دهد.
7- سرانجام، ایجاد چنین بازاری موجب رفاه و ثبات اقتصادی و اختصاص سهم بیشتر از تجارت جهانی به کشورهای خاورمیانه و مسلمان و موجب همگرایی در دیگر زمینه‌ها و بویژه امنیت منطقه، خواهد شد.
راهکارهای اتحاد بازار مشترک اسلامی
بنابر آنچه گفته شد به زعم نگارنده برخلاف برخی که معتقدند تعدد و کثرت، تفاوت و سلایق یکی از موانع اتحاد کشورهای اسلامی است اما به نظر می‌رسد خود تعدد و کثرت منابع می‌تواند عاملی مهم در تأمین نیازهای سایر کشورهای اسلامی باشد و همین تأمین نیاز خود عامل اتحاد را به دنبال خواهد داشت. با توجه به ماهیت و پتانسیل موجود در میان کشورهای اسلامی و آنچه در خصوص بازار مشترک خاورمیانه اسلامی گفته شد، بررسی نقاط قوت و ضعف سازمان‌های موجود در میان کشورهای اسلامی مانند(اکو، شورای همکاری خلیج فارس، گروه D8) و تقویت روز به روز این سازمان‌ها در راستای تأمین نیازهای کشورهای منطقه و ساز و کارهای دیگری همچون توسعه بانک اسلامی، شرکت‌های چند ملیتی و فرا ملیتی اسلامی، پول مشترک اسلامی، مراوده و ارتباط بیشتر میان دولتمردان، نخبگان و مردم، اجماع و آرا و اندیشه تولید و مصرف محصولات اسلامی در میان کشورهای اسلامی می‌تواند بازار‌های مشترک اسلامی را در حوزه‌های گوناگون به‌وجود بیاورد که این اقدامات موجبات اتحادیه اسلامی کشورهای اسلامی را هموار خواهد ساخت.