قلب تپنده جاده ابریشم(ازبکستان)
ازبکستان، کشوری در قلب آسیای مرکزی و همسایگی دریاچه اورال قدمتی به درازای پیش از تاریخ دارد. با وجود تلاش برای تقسیم قدرت در میان سه قوه، قدرت اصلی در دستان قوه مجریه است.
پیش از اسلام، مردم این کشور آیین بودائی داشتند اما پس از ورود اعراب به این منطقه اسلام دین عمده شد و در نهایت در قرن دهم این کشور به عنوان یک مرکز عمده اسلامی در منطقه شد. به دنبال فتح منطقه ماورا النهر به دست اقوام عرب و فتوحات مسلمانان اعراب، در سال 708 میلادی برای اولین بار در منطقه مرو و بخارا حضور پیدا کردند و تا حدود تاشکند پیشروی کردند به نحوی که این مناطق تحت تسلط نسبی اعراب درآمد.
درقرن 28 میلادی روسیه، اولین گام ها را برای تحت الحمایه کردن ازبکستان برداشت و در سال 1865 نخستین حمله موفق را به این منطقه صورت داد. در دوران بلشویکی و در قرن 19، این کشور تحت الحمایه روسیه قرار گرفت اما در سال های مختلف شورش هایی برای مقابله با کنترل های روسیه برداشته شد که نمونه این اقدامات اعتراضات سال 1916 به سربازگیری روس ها از میان مردم ازبکستان بود. در سال 1924 و پیرو اعتراضات مردمی، منطقه آسیای مرکزی به 5 جمهوری تجزیه شد که یکی از آنها ازبکستان بود.
سیر تحولات در کشور روسیه و شکست کودتای اوت 1991 منجر به آن شد که جمهوری های تابعه این کشور استقلال خود را به صورت رسمی اعلام کنند، در نتیجه در اول سپتامبر 1991، ازبکستان به استقلال از فدراسیون شوروی دست یافت. در 14 سپتامبر همان سال حزب کمونیست ازبکستان رسما منحل شده و حزب دمکراتیک خلق جایگزین آن شد.
پس از استقلال، این کشور از جنوب افغانستان، تاجیکستان، از شرق قرقیزستان و قزاقستان و از غرب با ترکمنستان همسایه شد، هم چنین شمال شرقی این کشور به آبهای دریای آرال منتهی شد. مساحت کشور ازبکستان 447400 کیلومتر مربع است. خط ساحلی دریاچه آرال به طول 420 کیلومتر هم به این کشور می رسد.
► سیاست و حکومت:
کشور ازبکستان با نام رسمی جمهوری ازبکستان شناخته می شود. سیستم اداره حکومتی این کشور به صورت ریاستی و با قدرت غالب قوه مجریه اداره می شود، به نوعی که دیگر قوا دارای قدرت بسیار کمی هستند.
این کشور دارای 12 استان به عنوان تقسیمات کشوری است و 1 جمهوری خودمختار دارد. این تقسیمات عبارتند از : بخارا، فرغانه، جیزک، نمنگان، نوایی، قشقه دریا، سمرقند، سیردریا، فرغان دریا، تاشکند، خوارزم، سرخان دریا و استان اندیجان و جمهوری خودمختار قره قالپاقستان.
سیستم قانون این کشور عبارت است از قانون مدنی ملی و قانون اساسی ازبکستان که در 8 دسامبر 1992 تصویب شد البته پس از این زمان چند بار مورد بازنگری قرار گرفت و آخرین این بازنگری ها در سال 2012 اتفاق افتاد.
► ساختار اداری:
• قوه مجریه
قوه مجریه کشور ازبکستان اصلی ترین قوه در این کشور است که می توان گفت بیشترین قدرت را در میان سه قوه در دست دارد.
رئیس جمهور کشور ازبکستان از 24 مارس 1990 اسلام کریمف است، وی پس از استقلال رسمی این کشور از شوروی به عنوان رئیس جمهور برگزیده شد. در آوریل 1995، دولت ازبکستان رفراندومی را برگزار کرد که طی آن مدت ریاست جمهوری کریم اف تا سال 2000 ادامه پیدا کرد.
نخست وزیر پس از رئیس جمهور رئیس حکومت است که از سال 2003 شوکت میزایف در کشور ازبکستان مقام نخست وزیری را دارد. معاون اول وی رستم عظیم اف از 2 ژانویه 2008 در این سمت قرار دارد. کابینه وزرای ازبکستان متشکل از نخست وزیر، 10 معاون وی، 15 وزیر می باشد که رئیس جمهور ریاست این کابینه را بر عهده دارد.
کابینه کشور ازبکستان توسط رئیس جمهور انتخاب و توسط مجلس اعلا منصوب می شوند. رئیس جمهور با رای مستقیم مردم برای مدت پنج سال انتخاب می شود، وی می تواند برای دو دوره متوالی هم از سوی مردم به این سمت منصوب شود؛ البته قانون دوره پنج سال در سال 2002 تغییر کرد و به هفت سال افزایش یافت اما دوباره به پنج سال بازگشت.
دولت این کشور یکی از خطرات اصلی را تروریسم و مقابله با افراطیون می داند، به خصوص آنکه در دو کشور افغانستان و تاجیکستان که در نزدیکی ازبکستان قرار دارند این خطر محسوس است.
• قوه مقننه
سیستم دو مجلسی در کشور ازبکستان از سال 2002 و پس از رفراندوم به وجود آمد، پیش از آن سیستم پارلمانی تک مجلسی با 250 نماینده رواج داشت و این موضوع باعث قدرت بسیار زیاد قوه مجریه شده بود. در ساختار قدرت کشور ازبکستان، رئیس جمهور حرف اول را می زند و تمام تصمیمات با رای وی اتخاذ می شود. در این سیستم یک مجلس اعلا و یک پارلمان وجود دارد. مجلس اعلا 100 نماینده دارد که 84 نفر از آنها توسط شورای حاکمیت محلی و 16 نفر توسط رئیس جمهور منصوب می شوند و برای یک دوره 5 ساله در قدرت قرار دارند.
پارلمان یک مجلس با 150 نماینده است که توسط رای مستقیم مردم برای مدت 5 سال انتخاب می شوند. احزاب سیاسی موافق این کشور عبارتند از:
حزب لیبرال دموکراتیک، حزب دموکرات خلق، حزب ملی، حزب عدالت
می توان گفت که این احزاب، طرفدار حکومت و موافق وضعیت موجود هستند.
احزاب مخالف عبارتند از:
حزب بیرلیک تاسیس شده در سال 1998- دارای تمایلات ملی گرایانه است و تمام تلاش آن رسمیت دادن به زبان ازبکی به جای روسی است. دیگر هدف این حزب ایجاد دموکراسی در ازبکستان است.
روستاییان آزاد حزبی است که در سال 2003 تاسیس شد که هدف و تمرکز اصلی آن بر موضوع اصلاحات در حوزه کشاورزی است و از حق کشاورزان دفاع می کند.
• قوه قضاییه
قوه قضائیه کشور ازبکستان از سه دادگاه عالی، قانون اساسی و اقتصادی تشکیل شده است.
دادگاه عالی از 34 قاضی که به ساماندهی قسمت های مدنی، جزا و نظامی می پردازند تشکیل شده است.
دادگاه قانون اساسی شامل 7 قاضی است که به امور قانون اساسی می پردازند و دادگاه عالی اقتصاد از 19 قاضی تشکیل شده است.
3 نفر از قضات دادگاه عالی توسط رئیس جمهور انتخاب می شوند و توسط مجلس اعلا تایید می شوند و برای مدت 5 سال منصوب می شوند که البته این دوره قابل تمدید است.
► روابط بین الملل:
کشور ازبکستان از زمان استقلال با بسیاری از کشورها دارای روابط دو جانبه بود از جمله: استرالیا، چین، ویتنام، ایران، مالزی، آلمان، روسیه، سوریه، پاکستان، سوئیس و ... . در واقع به غیر از سردی روابط موجود میان ازبکستان و ترکیه که به علت حمایت ترکیه از اپوزیسیون ازبکستان صورت گرفت، این کشور با باقی کشورها دارای روابط حسنه است.
ازبکستان به عنوان پرجمعیت ترین کشور آسیای مرکزی توانسته است از نظر برتری نظامی حرف اول را در منطقه بزند. این کشور هم چنین با برخی از سازمان های بین المللی از جمله سازمان توسعه همکاری های کشورها، اتحادیه اروپا، یونیسف، سازمان تجارت جهانی، سازمان جهانی غذا، یونسکو و صندوق بین المللی پول همکاری دارد. بانک جهانی نیز یکی از سازمانهای جهانی است که با کشور ازبکستان همکاری های مشترکی را دارد.
► روابط ازبکستان و ایران:
پس از استقلال ازبکستان، ایران این کشور را در تاریخ 1/9/1991 به رسمیت شناخت و در صدد برقراری روابط با این کشور برآمد و یک سال بعد روابط دیپلماتیک ایران و ازبکستان برقرار شد. دو کشور پس از سال 1991 دارای روابط اقتصادی نیز بودند، تاکید کنونی در روابط دو کشور بیشتر در حوزه مبادلات اقتصادی است به خصوص آن که ازبکستان می تواند به عنوان محل ترانزیت کالا از ایران به منطقه آسیای مرکزی نیز محسوب شود.
دو کشور هم چنین قرارداد های تجاری گوناگونی را امضا کرده اند و برقراری خط هوایی بین تهران و تاشکند می تواند یکی از دستاوردهای مهم روابط دو کشور باشد.
► نیروی نظامی:
در سال 1995 میلادی، طرح دکترین نظامی ازبکستان در مجلس عالی این کشور به تصویب رسید که اصول آن بر اساس همزیستی مسالمت آمیز با دیگر کشورها و حفظ مصونیت و تمامیت ارضی استوار است. در سال 1992 ارتش کشور ازبکستان تشکیل شد. در قانون این کشور صراحتا بیان شده نیروی نظامی تنها برای مقاصد دفاعی به کار می رود.
نیروی نظامی کشور ازبکستان شامل ارتش (نیروی نظامی) و نیروی هوایی است. هم چنین خدمت سربازی از 18 سالگی برای مردان اجباری است. این کشور به نوعی به سمت حرفه ای شدن ارتش گام برمی دارد اما هنوز آنقدر توانایی ندارد که امکاناتی برای وجود ارتش بسیار حرفه ای در کشور فراهم کند.
شایان ذکر است که در آگوست 2012، یک جنبش افراطی اسلامی که ارتباطات بسیار نزدیکی را با القاعده برقرار کرده بود با همکاری ارتش و حمله پهپادهای امریکایی به منطقه منهدم شده و رهبر آنها عثمان عدیل کشته شد. این گروه شبه نظامی با افراطیان افغانستان و پاکستان ارتباط نزدیکی داشت.
نویسنده: عارفه حاجی ئی، کارشناس ارشد سیاستگذاری از دانشگاه ناتینگهام انگلستان و عضو شورای نویسندگان ایراس؛
منابع:
http://www.uzbekistan.org/uzbekistan/history/ 1.
2.
: http://www.nationsencyclopedia.com/economies/Asia-and-the-Pacific/Uzbekistan-POLITICS-GOVERNMENT-AND-TAXATION.html#ixzz3DBfdIfia
3.
http://www.infoplease.com/country/uzbekistan.html?pageno=5
4.
http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Uzbekistan.pdf
5.
www.cia.gov
6. کتاب سبز ازبکستان، انتشارات وزارت امور خارجه، 1375، تهران
+ نوشته شده در جمعه سوم مهر ۱۳۹۴ ساعت 7:47 توسط احمدعلی بوستان سعدی
|