تبریز جهان شهر ایران

ایراس؛ ازبکستان کشوری بسیار خشک است و می توان گفت که تنها 11 درصد از زمینهای این کشور قابل کشت و دارای منابع آب برای کشاورزی هستند. بیش از 60 درصد مردم ازبکستان در مناطق روستایی زندگی می کنند. صادرات هیدروکربن و گاز طبیعی باعث رونق اقتصادی این کشور شده است. با وجود تلاش برای افزایش تنوع در محصولات کشاورزی، این کشور نتوانسته است که درخششی در این زمینه داشته باشد ؛ مهم ترین محصول کشاورزی این کشور کتان است که البته تولید این محصول نیز از سال 1991، 35 درصد کاهش پیدا کرده است.

ازبکستان اکنون پنجمین صادر کننده محصول پنبه در میان کشورهای جهان و ششمین تولید کننده این محصول است. البته برخی گزارش ها حاکی از آن است که این کشور از کودکان کار برای کار در زمینهای کشت پنبه استفاده می کند. به نظر می رسد که هنوز رگه هایی از اقتصاد کمونیستی در این کشور موجود باشد و دولت ازبکستان می خواهد مانند زمان فدراسیون شوروی بر اقتصاد دولتی تمرکز داشته باشد؛ این در حالی است که دولتیان می دانند نیاز به خصوصی سازی زیر ساختها برای پیشرفت اقتصاد وجود دارد.

از سال 2010 برخی از تغییرات در الگوی اقتصادی این کشور باعث پیشرفت اقتصادی ازبکستان شد، برای مثال تاسیس یک کارخانه تولید اتومبیل سازی در ازبکستان با همکاری ایالات متحده امریکا نشانی از پیشرفت این اقتصاد است اما هنوز هیچ گونه سرمایه گذاری در این صنعت برای شکوفایی بیشتر آن صورت نگرفته است. سختی سرمایه گذاری در این کشور و عدم وجود زیر ساختهای انتقال کالا باعث آن شده که صنایع فراملی در ازبکستان درخششی نداشته باشد.

دولت ازبکستان پس از استقلال از شوروی سابق با مشکلات بسیار زیادی رو به رو شد از جمله تورم، نزول کیفیت محصولات و اقتصاد تک محصولی و سطح پایین زندگی. دولت این کشور برای مقابله با اقتصاد بان مشکلات سند اقتصادی را تنظیم کرد که مواردی به شرح زیر را در بر می گیرد:

1. جدایی اقتصاد از سیاست 
2. دولت مسئول ایجاد اصلاحات سیاسی و دمکراتیک است
3. اجرای سیاست های اجتماعی قوی و حمایت از قشر فقیر
   گذر تدریجی از مرحله بحران و جلوگیری از وارد آمدن شوک به جامعه

 
نفت و گاز:

کشور ازبکستان ذخایر غنی از گاز طبیعی دارد اما به علت کمبود سرمایه گذاری در این زمینه و نبود زیر بناهای فرآوری محصولات، این کشور تنها به عنوان یک صادر کننده  نه استخراج کننده شناخته می شود. اقتصاد ازبکستان کاملا وابسته به درامد انرژی است و نیاز به تغییر زیر بنایی اقتصادی از وابستگی به انرژی احساس می شود.

از زمان استقلال این کشور، در سال 1992، تولید گاز ازبکستان به اندازه 44 درصد افزایش یافت و در سال 2008 دومین بزرگترین تولید کننده گاز طبیعی در منطقه اوراسیا بود. منابع مهم گازی این کشور در جنوب غرب متمرکز بود که در سال 1960 و 70 استخراج بسیار زیادی از این منابع صورت گرفت.

ازبکستان در سالهای اخیر گامهای مثبتی را برای بهره برداری بهتر از ذخایر نفت و گاز کشور برداشته است که این کار از طریق عقد قرار داد با کشور روسیه و برخی از کشور های اوراسیا صورت پذیرفته است. این افزایش بهره برداری در سال 2010 و هم چنین 2012 از طریق امضای قراردادهایی با شرکت های گاز پروم و سی ان سی پی صورت گرفت تا بهره برداری حداکثری از این منابع صورت پذیرد.(3) کشور ازبکستان هم چنین دارای ذخایر نفت فراوان است که البته از سال 2003 با کاهش تولید این محصول مواجه شده است. این کاهش به علت کمبود زیر ساخت ها و ظرفیت تکنولوژیک در این کشور است.

کشور ازبکستان دارای 594 میلیون بشکه نفت کشف شده است. در کل، در این کشور 171 منطقه دارای منابع نفت و گاز وجود دارد. در حال حاضر 51 حقله از چاه ها به تولید نفت و 17 حلقه به تولید گاز می پردازند.(2)

بیشتر منابع نفت و گاز شناخته شده در ازبکستان در منطقه خیوه و بخارا وجود دارند که در جنوب شرق کشور قرار دارد.
سیستم انتقال نفت و گاز ازبکستان باعث شده است که شرکای صادراتی این کشور در زمینه نفت و گاز کشورهایی مثل روسیه، قزاقستان و قرقیزستان باشند. این کشور هم چنین عنوان گذرگاه نفتی کشورهای ترکمنستان، روسیه و چین عمل می کند.
 

معادن:

کشور ازبکستان از نظر منابع زیر زمینی بسیار غنی است. این کشور از نظر تولید طلا مقام هشتم را در جهان دارد، هم چنین رتبه هفتم را در ذخایر اورانیوم به خود اختصاص داده است. ازبکستان از نظر تولید مس در جهان مقام 11 را دارا است.(3)


آمار اقتصادی کشور ازبکستان:

تولید ناخالص داخلی کشور ازبکستان در سال 2013، 112.6 میلیارد دلار بوده است که رتبه 70 را به این کشور در میان کشور های جهان اختصاص داده است. این در حالی است که در سال 2012، درآمد این کشور 105.2 میلیارد دلار و در سال 2011، 97. 21 میلیارد دلار بوده است.
16 درصد از این مقدار هزینه داخل کشور می شود، 28 درصد از تولید ناخالص داخلی برای صادرات و 31 درصد از آن برای واردات هزینه شده و باقی به صورت ذخیره ارزی استفاده می شود. 19 درصد از تولید ناخالص داخلی کشور ازبکستان از قسمت کشاورزی، 3 درصد از صنعت و 48 درصد از بخش خدمات تامین می شود. محصولات کشاورزی کشور ازبکستان عبارتند از پنبه، سبزیجات، میوه، گندم و محصولات نشات گرفته از دامپروری. صنایع ازبکستان شامل منسوجات، فرآورده های غذایی، ماشین آلات صنعتی و معدنی و مواد شیمیایی است.

رشد صنعتی کشور این کشور 7.1% است که در مقایسه با دیگر کشورهای جهان، مقام 32 را در سال 2013 به آن اختصاص داده است.
پراکندگی نیروهای کار در کشور ازبکستان به صورتی است که کشاورزی 25% از نیروی کار، صنعت 13.2% و خدمات را 60% از نیروی کار این کشور را در بخش های مختلف به کار گرفته اند.

نرخ بیکاری در کشور ازبکستان در سال 2013، 4.9% بوده است که در مقایسه با دیگر کشورهای جهان مقام 47 را به این کشور اختصاص داده است. نرخ بیکاری در سال 2012 نیز همانند سال 2013 بوده است. نرخ فقر در کشور ازبکستان در سال 2011 هفده درصد بوده است که مقام 81 را به این کشو اختصاص داده است. نرخ تورم ازبکستان در سال 2013 ده درصد بوده است و رتبه ازبکستان در میان کشور های جهان در این زمینه 209 است. در سال 2012، نرخ تورم ازبکستان 11.4 بوده است که آمار نشان از کاهش یک درصدی این نرخ در کشور دارد.

صادرات کشور گرجستان بنا بر آمار در سال 2013 ، 14.91 میلیارد دلار و در سال 2012، 14.38 میلیارد دلار بوده است. شایان ذکر است که کشور ازبکستان از این منظر رتبه 80 را در میان کشورهای جهان دارد.(5)
 

صادرات و واردات:

محصولات صادراتی کشور ازبکستان عبارت است از فرآورده های انرژی، پنبه، طلا، محصولات معدنی، فلزات، منسوجات، محصولات غذایی، ماشین آلات و اتومبیل و محصولات محدود کشاورزی هم چون پنبه، ابریشم، حبوبات و میوه جات. شرکای صادراتی کشور ازبکستان عبارتند از: 21 درصد چین، 15.9 درصد قزاقستان، 15 درصد ترکیه، 14.7 درصد روسیه، 95% بنگلادش، 4% قرقیزستان. این کشور سالانه به واردات محصولاتی با 12.64 میلیارد دلار در سال 2013 پرداخته است که رتبه 90 را در میان کشورهای جهان به این کشور اختصاص داده است.

محصولات وارداتی عبارتند از : ماشین آلات، مواد غذایی، مواد شیمیایی، فلزات.

شرکای وارداتی ازبکستان عبارتند از : روسیه 20%، چین 16.6%، کره جنوبی 16.4%، آلمان 4.6%، ترکیه 4.2%، اوکراین 4% . (3)
روابط اقتصادی و تجاری ازبکستان با ایران به نحو روز افزونی در حال افزایش است. پس از آغاز روابط دیپلماتیک دو کشور، بیش از 10 شرکت ایرانی در ازبکستان مشغول به فعالیت شدند. هم چنین تاسیس خط هوایی تهران - تاشکند نیز به افزایش رابطه تجاری دو کشور کمک شایانی کرد. روسای جمهوری کنونی دو کشور نیز در حاشیه اجلاس هایی مانند اجلاس شانگهای بر افزایش روابط تجاری دو کشور تاکید دارند و برنامه های بلند مدتی را برای افزایش روابط اقتصادی و تجاری دارند. هم اکنون ایران در بخش واردات پنبه و ترانزیت کالا با ازبکستان روابط بسیار مناسبی دارد و سیاست های دولت بر افزایش روابط و پیوند های اقتصادی میان دو کشور استوار است.

نویسنده: عارفه حاجی ئی، کارشناس ارشد سیاستگذاری از دانشگاه ناتینگهام انگلستان و عضو شورای نویسندگان ایراس؛ 
 
منابع: 

http://www.uzbekistan.org/uzbekistan/culture/1.
www.nps.edu2.
www.eia.gov3.
4. United Nations Food and Agriculture Organization  
Economic Commission for Europe
5. www.cia.gov
کتاب سبز ازبکستان، وزارت امور خارجه، سال ۱۳۷۶