ایراس؛ دولت ترکیه روز شنبه سوم مرداد به طور رسمی از حمله جنگنده های این کشور به مواضع داعش در شمال سوریه و پ.ک.ک در شمال عراق خبر داد؛ اما چرا باید کشوری که از ابتدای آغاز بحران سوریه از هیچ اقدامی برای سرنگون کردن حکومت بشار اسد کوتاهی نکرده، اکنون باید به جنگ گروهی برود که یکی از اهدف اصلی آن، براندازی حکومت سوریه است؟

نگاهی  دقیق تر به سیاست های ترکیه در قبال سوریه نشان می دهد که ترک ها دست کم سه هدف را از آغاز حملات خود به سوریه و عراق دنبال می کنند.


الف- ایجاد منطقه حائل

با وجود گذشت بیش از سه سال از بحران سوریه و تاکید مداوم ایجاد "منطقه حائل" از سوی دولت ترکیه در شمال سوریه، بار دیگر با وقوع حادثه خونبار شهر سوروچ، بسیاری از سیاستمداران و تحلیلگران محافظه کار ترکیه بر لزوم ایجاد این منطقه اصرار دارند. "احمد داوود اوغلو" نخست وزیر این کشور اخیرا در مصاحبه با الجزیره گفت که ترکیه در صورت نیاز به صورت یکجانبه اقدام به برقراری این منطقه خواهد کرد.

اما دلیل اینکه ترکیه تاکنون نتوانسته آمریکا و دولتهای اروپایی را به ایجاد منطقه حائل متقاعد کند، این است که به نظر می‌رسد آمریکا تنها به گروه داعش توجه دارد؛ اما ترکیه بر این باور است که برای حل بحران سوریه علاوه بر داعش، باید ساقط کردن بشار اسد نیز لحاظ شود.

ترکیه بر این باور است که با ایجاد منطقه حائل می‌تواند بخشی از خاک سوریه را در اختیار گروه‌ های مخالف سوری قرار دهد که در آن بتوانند به سازماندهی نیروهای خود، یکپارچه‌ سازی آنها و همچنین غلبه بر اختلافات موجود بپردازند. همچنین از چنین منطقه ای برای ایجاد پایگاه نظامی به منظور آموزش نیروهای مخالف بشار اسد استفاده شود.

اما "دنیس راس" که در سال های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۱ مشاور موسسه تحقیقاتی واشنگتن و دستیار ویژه "باراک اوباما" رئیس جمهور آمریکا محسوب می‌ شد، در مقاله‌ ای نوشته که دولت آمریکا ترجیح می‌دهد نیروهای مسلح سوری، داخل خاک عربستان سعودی و ترکیه آموزش ببینند و حتی همین طرح هم با مشکل تصویب و دریافت بودجه از کنگره روبرو است.

راس با اذعان به اینکه چشم انداز روشنی پیش روی سیاست‌های آمریکا در سوریه نیست، نوشت: "حتی افزایش چشمگیر برنامه نظامی پنهانی سازمان سیا [در سوریه] نیز با محدودیت‌ هایی روبرو است و اخیرا بسیاری از نیروهایی که این سازمان تجهیز کرده‌ اند مورد حملات نیروهای جبهه نصره [وابسته به القاعده] قرار گرفته‌ اند و طی این حملات بسیاری از تسلیحات و تجهیزات نظامی‌ شان یا به طور کامل از دست رفته یا اینکه به دست نیروها و گروه‌ های مرتبط با القاعده افتاده است."

نقشه‌ای که ترکیه از منطقه حائل در ذهن دارد از ادلب که هم مرز با استان هاتای ترکیه است، تا حلب و کوبانی کشیده می‌شود. شهر ادلب با بافت جمعیتی اکثرا سنی مذهب، از دژهای اصلی نیروهای مسلح اسلامگرا محسوب می‌شود. با تسلط این نیروها بر منطقه استراتژیک معره النعمان در مسیر ادلب به حلب، امیدواری ترکیه به سقوط بشار اسد رو به افزایش گذاشت، اما دیری نپایید که بار دیگر ارتش سوریه بر این منطقه مسلط شد.


معامله با آمریکا

این وضعیت در حالی است که آمریکا برای وسعت بخشیدن به حملات خود علیه داعش به پایگاهی در ترکیه نیاز دارد و آنکارا تا هفته گذشته با این امر مخالفت می کرد.

اما سیاست های منطقه ای آنکارا و لزوم تامین آنها، موجب شد تا آنکارا وارد معامله با واشنگتن شود. در همین رابطه رسانه های ترکیه طی روزهای جمعه و شنبه با اشاره به این مورد گزارش دادند ترکیه اجازه داده است که از پایگاه اینجرلیک برای حملات هوایی علیه داعش استفاده شود و گفته می‌شود این مجوز بدون امتیاز متقابل نبوده و در برابر آن، آمریکا با ایجاد منطقه پرواز ممنوع در سوریه موافقت کرده است.


ب- پیشگیری از ایجاد نوار شمالی کرد در شمال سوریه

اما حملات ترکیه به شمال سوریه و عراق در حالی انجام می شود که دست کم در یک ماه گذشته و به دلیل پیروزی های مبارزین کرد در نبرد با داعش، مقامات آنکارا به صورت مکرر از خطر تشکیل حکومت کردی در نزدیکی مرزهای ترکیه خبر داده و اعلام کرده بودند که چنین چیزی را تحمل نمی کنند.

هم اینک ترکیه در مرز خود با سوریه شاهد نبردهای سنگین میان نیروهای کرد، داعش و مخالفان مسلح سوری است. تشدید درگیری میان کردها و داعش در هفته‌ های اخیر و تسلط نیروهای کرد بر شهرهای کوبانی و تل ابیض و تلاش آنها برای باز پس گیری سایر مناطق نوار شمالی سوریه از دست داعش، موجب نگرانی دولت ترکیه شده است.

ترکیه بر این باور است که آمریکا می‌خواهد الگوی شمال عراق را در سوریه هم پیاده کند و از این رو، اقتدار کردها در نوار شمالی سوریه را به هیچ وجه تحمل نمی‌کند. ترکیه همچنین نگران همگرایی احتمالی میان نیروهای کرد سوری و متحدان و هواداران آنها در ترکیه است که می تواند روند حل "مساله کرد" در ترکیه، آن هم از طریق مذاکره با حزب دموکراتیک خلق را دچار اختلال کند.

پیوستگی قومی میان کردهای ترکیه و سوریه نیز زمینه را برای بروز واکنش هایی در ترکیه فراهم می‌آورد. با هر رخداد ناگواری در آن سوی مرز، کردهای ترکیه واکنش های حمایتی سریعی از خود نشان می‌دهند که موجب نگرانی بیش از پیش ترکیه است. چنین واکنش‌هایی فضای سیاسی داخلی و حتی جهانی خاصی علیه ترکیه ایجاد می‌کند.


ج - رهایی از بحران پناهجویان سوری و انتقال بحران به خارج از ترکیه

جلوگیری از نفوذ برخی از افراد در قالب پناهجو به ترکیه و همچنین ناتوانی از اسکان و تامین امکانات حیاتی و بهداشتی برای پناهجویان سوری، یکی دیگر از دلایل دولت ترکیه و اصرار آن بر ایجاد منطقه حائل است.

دولت ترکیه می‌گوید قریب به دو میلیون پناهجو را در خاک خود اسکان داده و چنانچه منطقه حائل با تصویب سازمان ملل شکل عینی بیابد، خواهد توانست هم از زیر بار این هزینه و مسئولیت رهایی یابد و هم اینکه راه تجارت و صادرات مواد مورد نیاز برای ساکنان این منطقه نیز فراهم شود و سودی عاید خود کند.

در صورتی که ترکیه بدون در نظر گرفتن اراده بین المللی و بدون مشارکت سازمان ملل متحد و با نادیده گرفتن هنجارهای سیاسی و بین المللی دست به ایجاد منطقه حائل بزند، با واکنش های منطقه‌ ای و جهانی مواجه خواهد شد.

چنانچه نقشه منطقه حائل مورد نظر ترکیه که از سه سال و نیم پیش تاکنون، حساسترین و بحرانی ترین منطقه سوریه بوده، تحقق یابد، در ادبیات سیاسی به معنای اشغال تلقی خواهد شد و به نوعی، اقدامی عملی برای تجزیه خاک کشوری دارای حق حاکمیت ملی و عضو سازمان ملل خواهد بود.

نویسنده: حمیدرضا بیاتی، عضو شورای نویسندگان ایراس؛

منبع: ايراس