معدن از عمده ترین بخش های تأمین کننده مواد اولیه بخش صنعت و مصالح مورد نیاز برای ایجاد ساختمانها، بنادر، سدها و فرودگاه ها محسوب شده و ذخایر غنی مواد معدنی به عنوان یک امکان بالقوه می تواند نقش اساسی را در توسعه صنعتی ایفا کرده و راهگشای بسیاری از معضلات خودکفایی صنعتی کشور باشد. 

بهره برداری اقتصادی از معادن کشور حدود 60 سال قبل آغاز شده و در سال های اخیر، به دلایل گوناگون، نقش و اهمیت بخش معدن در اقتصاد کشور فزونی یافته است. 

به گفته مسوولان صنعت و معدن آذربایجان شرقی، این استان با هشت میلیارد و 200 هزار تن دخایر تخمینی و پنج هزار و 300 تن دخایر قطعی ( 18 درصد از 43 میلیارد تن ذخایر معدنی کشور ) از نظر ظرفیتهای معدنی در جایگاه نخست ولی از نظر بهره برداری در رتبه چهارم کشور قرار دارد .

رییس سازمان نظام مهندسی معدن آذربایجان شرقی، سرمایه گذاری کم سالهای گذشته را عامل عدم تناسب بهره برداری از منابع معدنی با ذخایر موجود استان دانست و یادآوری کرد: استان کرمان با وجودی که دارای 25 درصد ذخایر آذربایجان شرقی است ولی از نظر بهره برداری در رده نخست کشور قرار دارد .

فریدون جعفری از کاهش اکتشافات معدنی به واسطه اخذ سهم دولت از اکتشافات معدنی در زمان واگذاری خبرداد و با اشاره به اینکه پیش از این سهم دولت از اکتشافات معدنی بعد از اکتشاف گرفته می شد ، اعلام کرد: در سال 92 تعداد 162 قرارداد اکتشاف در استان منعقد شد که این رقم در سال 93 به 60 قرارداد کاهش یافت .

وی با بیان اینکه در سال گذشته ، منابع طبیعی تنها به چهار درصد درخواستهای فعالیت معدنی در استان مجوز داده است ، رعایت مقررات زیست محیطی را یکی از موانع اصلی در بهره برداری های معدنی استان عنوان کرد .

جعفری مشکل اصلی آذربایجان شرقی در مسیر توسعه معدنی را نبود صنایع پایین دستی عنوان و خاطرنشان کرد : با توجه به منتفی شدن اجرای واحد ذوب در مس سونگون ، نمی توان فراورده های مورد نیاز واحدهای صنعتی را تامین کرد .

وی با بیان اینکه آذربایجان شرقی ذخایر معدنی سنگ آهن مناسبی ندارد ، گفت: در حال حاضر واحدهای فولادی استان از استانهای دیگر همچون آذربایجان غربی و کردستان شمش تهیه می کنند.

جعفری سرمایه گذاری صورت گرفته در بخش معدن استان را متناسب با ظرفیتهای معدنی ندانست و گفت: با وجود اینکه از نظر منابع انسانی تحصیلکرده در رشته های مرتبط با معدن در جایگاه نخست کشوری قرار داریم ، اشتغال زایی مناسبی در این بخش صورت نگرفته است .

داود بهبودی رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی آذربایجان شرقی هم با بیان اینکه اکتشاف ، استخراج و ایجاد صنایع پایین دستی نیازمند سرمایه گذاری کلان است ، گفت: برای شناخت دقیق پهنه های معدنی استان نیازمند ژئوفیزیک هوایی هستیم که 600 میلیارد ریال اعتبار می خواهد .

قائم مقام صنعت و امور معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان شرقی هم با بیان اینکه یکی از راههای ارتقای شاخصهای اقتصادی استان وجود برنامه ریزی برای توسعه معادن است، لازمه احداث کارخانه های فرآوری مواد معدنی را ، ایجاد اطمینان خاطر سرمایه گذار از تامین مواد اولیه دانست.

سید مرتضی نیرومند اسکوئی اظهارکرد : با اکتشافات جدید و زمینه سازی برای استخراج و فرآوری مواد معدنی و به تبع آن ایجاد صنایع پایین دستی جدید، فرصت های اشتغال قابل توجهی در این بخش فراهم خواهد شد .

وی با اشاره به وجود انواع سنگهای تزئینی در استان گفت : کمک به افزایش واحدهای فرآوری سنگهای تزئینی در آذربایجان شرقی یکی از برنامه های راهبردی ما در این بخش است .

نیرومند اسکوئی با اشاره به واگذاری بیش از 100 محدوده اکتشافی و معدن بلامعارض از طریق چهار مزایده به افراد واجد شرایط، همکاری شرکت روسی و بخش خصوصی استان در حوزه معدن را نشانه ظرفیت سازی های مناسب دانست . 

وی با اشاره به جایگاه بخش معدن در سند تدبیر توسعه استان و وجود معادن غنی مس و طلا در استان ، اظهارکرد : از سرمایه گذاری بخش خصوصی داخلی و خارجی در این زمینه حمایت می کنیم.

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان شرقی هم با اشاره به تهیه نقشه راه توسعه بخش معدن با اولویت اقتصاد مقاومتی در استان ، گفت : پهنه بندی معادن در آذربایجان شرقی به انجام رسیده است .

حسین نجاتی با اشاره به اینکه آذربایجان شرقی از نظر ذخایر نفلین سینیت ، مس و طلا در جایگاه های برتر کشوری قرار دارد ، سرمایه گذاری صورت گرفته در بخش معادن استان را پنج هزار و 475 میلیارد و 930 میلیون ریال اعلام کرد .

وی با اشاره به اشتغال زایی 12 هزار و 198 نفری معادن استان ، گفت: آذربایجان شرقی با سه هزار و 200 میلیارد ریال ارزش افزوده در بخش معدن در سال 93 بیشترین ارزش افزوده را پس از استانهای کرمان و یزد داشته است .

وی با اعلام اینکه در سال 92 در حدود 13 میلیون و 818 هزار تن کانی از معادن استان استخراج شده است ، حقوق دولتی وصول شده از معادن استان را در سال 93 برابر با 350 میلیارد ریال اعلام کرد .

وی با اشاره به صادرات 45 میلیون دلاری مواد معدنی از استان در سال گذشته، تولید ناخالص معادن استان را 1.2 درصد اعلام کرد.

نجاتی با بیان اینکه رویکرد دولت یازدهم اعطای مجوز معادن به افراد با صلاحیت و دارای تجربه و توان علمی و مالی است، افزود: متاسفانه در دولت پیشین برخی محدوده های معدنی به افرادی داده شد که صلاحیت لازم در این زمینه را نداشتند و فقط با هدف فروش این محدوده ها به افراد دیگر وارد این عرصه شدند. 

رییس سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان شرقی با اشاره به قانون سلب امتیاز معدن از افراد بی صلاحیت و اعمال این قانون در استان، تاکید کرد: بر اساس این قانون اگر فردی در محدوده معدنی اقدام مثبتی انجام ندهد مجوز فعالیت وی سلب و معدن به فردی که دارای مولفه ها و شاخص های مورد تایید سازمان است، ارایه می شود. 

عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی نیز با بیان اینکه ضعف صنایع پایین دستی بخش معدن مسئله ای کشوری بوده و تنها مربوط به استان آذربایجان شرقی نیست ، بخشی نگری های گذشته و نبود برنامه جامع توسعه برای بخش معدن را موجب ارزش افزوده پایین این بخش دانست .

اللهوردی دهقانی ، فعالیت انحصاری شرکت ملی مس را موجب روی کاغذ ماندن طرح ذوب مس سونگون دانست و در عین حال گفت: تولید مس کاتد در این مجتمع به منظور جلوگیری از خارج شدن کنسانتره مس از استان در برنامه است .

نماینده مردم ورزقان در خانه ملت ، با اشاره به اجرایی نشدن عوارض در نظر گرفته شده برای صادرات مواد خام معدنی به دلیل فشار تولیدکننده ها ، اظهار کرد: این موضوع در برنامه ششم توسعه دیده شده و در راستای ارتقای ارزش افزوده مواد معدنی و اشتغال زایی بیشتر، اجرا خواهد شد .

با توجه به اینکه معاون اکتشاف سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور هم از رویکرد این سازمان برای سرعت بخشی به برنامه های اکتشافی در آذربایجان شرقی در سالجاری خبرداده است، در صورت عملیاتی کردن مراحل فراوری و سرمایه گذاری در زمینه ایجاد صنایع پایین دستی می توان انتظار تاثیرگذاری بیشتری از بخش معادن در توسعه استان داشت. 

بهروز برنا، تاسیس دومین مرکز سازمان زمین شناسی کشور در تبریز را بیانگر پتانسیل های قوی برای رشد صنایع معدنی در استان آذربایجان شرقی دانست و افزود : آنچه که مهم است حرکت رو به جلو و هماهنگ چهار حلقه اکتشاف ، استخراج ، فرآوری و صنایع معدنی است .

وی شناسائی پتانسیلهای معدنی را از عمده برنامه های این سازمان برشمرد و اظهارکرد : از امسال کار ارتقای لایه های اطلاعاتی معدن را با بهره گیری از تکنولوژی ژئوفیزیک هوایی با سرعت پیگیری خواهیم کرد .

معاون اکتشاف سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور گفت: شناسایی محدوده های معدنی شهرستان جلفا و سپس منطقه میانه و آذرشهر با فواصل 250 متری با استفاده از تکنولوژی ژئوفیزیک هوایی در اولویت قرار دارد . 

حال که معادن آذربایجان شرقی دارای ظرفیت لازم برای کمک به اقتصاد کشور هستند و این بخش قادر است با بهره مندی از متخصصان مجرب داخلی با افزایش اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد معدنی باعث توسعه پایدار کشور شود، ضرورت بهره مندی بیشتر از این نعمت خدادادی و تلاش و برنامه ریزی برای افزایش سهم معدن در تولید ناخالص داخلی و استفاده از این قابلیت عظیم برای حل مشکل اشتغال جوانان جویای کار در کشور بیش از گذشته احساس می شود. 

به هر حال در کنار اعمال محدودیت برای صادرات مواد خام معدنی ، فراهم کردن زیرساختهای لازم و سرمایه گذاری سازمانهای دولتی همچون ایمیدرو ( سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران) موجب سوق یافتن واحدهای تولیدی به سمت فراوری مواد معدنی و ایجاد ارزش افزوده بیشتر خواهد شد .

آذربایجان شرقی دارای 542 معدن شناسایی شده و فعال است که مالکیت 517 معدن با بخش خصوصی ، 19 معدن با بخش تعاونی و شش معدن با دولت است .