تاجیکستان و تلاش برای حلّ بحران انرژی
در دیدار "وسیولود چیرپان اف" و "والری گل اف"، نمایندگان شرکت "گازپروم" به "عاقل عاقلاو"، نخستوزیر تاجیکستان مسائل مربوط به اکتشاف و استخراج نفت و گاز در تاجیکستان مورد بررسی قرار گرفت.در این دیدار طرفین مسائل را در چارچوب نیاز و منافع خود مطرح کردند و در شرایطی که تاجیکستان در راستای کسب استقلالیّت انرژی تقاضا کرد، که شرکت "گازپروم" به روند امور اکتشافی سرعت بیشتری بدهد، طرف روسی خواستار امتیازات مالیاتی و دریافت مجوّز برای سایر منابع نفتی تاجیکستان بود.در حالی که ازبکستان و روسیه به عنوان صادرکنندگان اصلی گاز و نفت مورد نیاز تاجیکستان شرایط جدیدی را در همکاری با دوشنبه مطرح میکنند و نارضایتی مردم از عملکرد مقامات تاجیک مبنی بر تأمین نیازهای اوّلیة آنان، که برق و گاز از این جملهاند، می افزاید، دولتمردان تاجیک بر آن شدهاند، که تمام ظرفیت و امکانات را در جهت رفع این مشکلات، به کار گیرند.وعدههای رئیس جمهور تاجیکستان، که گفته بود تا دو سال دیگر مشکلات تأمین مردم با نیروی برق کاملاً رفع خواهد شد، با گذشت چهار سال، نه تنها حل نشده، بلکه با مشکلات بیشتری مواجه شده است.اکنون محاصرة اقتصادی تاجیکستان توسط ازبکستان، بر مشکلات مردم افزوده و در حال ضد دولتی کردن افکار عمومی است.
با توجه به اوضاع منطقه و جهان اکنون مسئولان تاجیک نمیتوانند نارضایتی های مردم را نادیده بگیرند، به ویژه این که پاکسازیهای اخیر نشان داد، بسیاری از مسئولان ساختارهای انتظامی و امنیتی در قاچاق مواد مخدِّر و فساد مالی دست دارند.این امر بیاعتمادی جامعه به این ساختارها را افزایش داده است و در فضای سیاسی تاجیکستان ذهنیّت ضرورت تعویض قدرت را شکل داده است.این ذهنیت در مرحلة کنونی شاید چندان محسوس نباشد، امّا مسیر آشکار شدن را میپیماید.
منابع نفت و گاز تاجیکستان هنوز در دوران شوروی کشف شده بود و آن زمان گفته میشد ذخایر نفتی تاجیکستان 113 میلیون تن و گاز 863 میلیارد متر مکعب را تشکیل میدهد.امور اکتشافی شروع شده و در برخی معادن عملیات استخراج نیز آغاز شده بود، امّا با فروپاشی شوروی تقریباً همة چاهها پلمب شدند.امروز این کشور فقط در حجم دو درصد نیازهای داخلی گاز و نفت تولید میکند، ازبکستان و روسیه صادرکنندگان اصلی گاز و نفت به تاجیکستان میباشند.امّا این صادرکنندگان هر از گاهی شرایط جدیدی را برای فروش سوخت خود مطرح میکنند، که همیشه در چارچوب منافع ملّت و دولت تاجیکستان ارزیابی نمیشوند.همین امر باعث شده است، که تاجیکستان سوخت را به مراتب گرانتر از آن چیزی که برای منطقه مرسوم است، بخرد.از جمله در عین حال تاجیکستان برای یک هزار متر مکعّب گاز به ازبکستان سیصد دلار پرداخت میکند و تاشکند گفته است، که امسال فقط بعد از تأمین گاز مورد نیاز چین و روسیه، به تاجیکستان گاز صادر خواهد کرد.چنانچه امروز میدان گازی "سرقمیش" مورد بهرهبرداری قرار گیرد، تاجیکستان به مدّت بیش از پنجاه سال با گاز خودی تأمین خواهد بود، امّا به دلیل آن عمیق بودن این منابع ، استخراج این گاز با مشکل مواجه شده است. طبیعی است که تاجیکستان به طور مستقل نمیتواند منابع نفت و گاز خود را مورد بهرهبرداری قرار دهد، از این ر و به مشارکت کشور و شرکتهای خارجی نیاز دارد.در همین راستا سال 2008 میلادی با شرکت "گازپروم" روسیه قرارداد به امضا رساند و بر اساس آن چهار منطقه "رنگان"، "سرگزان"، "سرقمیش" و "شاهمبری غربی" را برای انجام امور اکتشافی و استخراج نفت و گاز در اختیار این شرکت قرار داد.
در حالی که متخصصان "گازپروم" علّت کُندی عملیات حفّاری را کوهستانی بودن این مناطق عنوان کردهاند، برخی محافل در خاریج و داخل تاجیکستان این عمل را ناشی از سیاستهای روسیه مبنی بر تصاحب تمامی مناطقی که احتمال وجود نفت و گاز در آنها زیاد است، می دانند.این سیاست روسیه بخشی از استراتژی این کشور مبنی بر تسلّط بر بازار انرژی منطقه، از جمله تاجیکستان است.البتّه در وابسته به خود نگاه داشتن دولت دوشنبه دیگر هدفی است، که در پشت پردة برنامههای انرژی مسکو در تاجیکستان، نهفته است.در همین چارچوب همسویی مسکو با مواضع ازبکستان در مسائل هیدروانرژی آسیای مرکزی و اهمیت منابع نفت و گاز ازبکستان برای روسیه، تاجیکستان را به یک وسیلة سیاست بازی های مسکو تبدیل کرده است. در همین راستا این دیدگاه تقویت میشود، که کُندی عملیات حفّاری در چاههای نفت و گاز تاجیکستان، جدا از سیاستهای جانبدارانة مسکو از تاشکند نیست و در وابسته نگاه داشتن تاجیکستان اصلی ترین هدف آن است.کنارهگیری روسیه از مشارکت در ساخت نیروگاه "راغون" دیگر اقدام جانبدارانة مسکو از مواضع تاشکند است. این در حالیست، که استراتژی مسکو مبنی بر تسلّط بر بازار انرژی آسیای مرکزی و آسیای جنوبی بدون نیروگاههای تاجیکستان، دور از تصوّر است، امّا به دلیل آن که در عین حال گاز مهمتر از برق است، روسیه از ازبکستان دفاع میکند.لذا تاجیکستان چارهای جز ساختن با چنین وضع و راضی شدن به برخی گذشت ها، ندارد.با توجه به این "شیرعلی گل"، وزیر انرژی و صنایع تاجیکستان از "گازپروم" خواهش کرد، که با هر راه ممکن روند استخراج گاز از معدن "سرقمیش" را به نتیجه رساند.
واقعیت آن است، که تاجیکستان در وضعیت بدی از نگاه تأمین انرژی مردم ، قرار دارد و نارضایتیها در جامعه از چنین وضعی در حال افزایش است.اکنون گروههای مخالف دولت دوشنبه آشکارتر از همیشه سیاستهای مقامات را در بیکفایتی مورد انتقاد قرار میدهند و در جامعه این دیدگاه در حال شکلگیری است، که مشکلات موجود در بخشهای حمل و نقل و انرژی، حاصل همین بیکفایتی های مقامات تاجیک است، که از طریق یار و آشنابازی وظیفههای مهم را صاحب شدهاند، ولی کاری از دستشان ساخته نیست.اعلام موجودیّت "جنبش ملّی" و اعلام برنامههای خود مبنی بر ضرورت تعویض قدرت در تاجیکستان، در همین راستا قابل ارزیابی است."جنبیش ملّی"، که گفته می شود مقر آن در مسکو است، قبلا نیز فعال بود، امّا اکنون به نظر میرسد که رهبری آن تغییر کرده و در پیشبرد فعالیّتها برای عوض کردن هیات حاکمة دوشنبه مصمم تر شده است.در دوشنبه نیز تهدیدهای ناشی از نارضایتی های مردم را درک میکنند و اکنون در تلاشند با هر راه ممکن از مشکلات و معضلات مردم بکاهند./خ
منبع: ایران شرقی