كارشناسان آسیای مركزی معتقدند كه نشست سران شانگهای در تاشكند نقاط ضعف این سازمان را بر ملا كرده و نشان داد كه این سازمان هنوز آمادگی لازم را برای ایفای نقش كاملاً فعال و مستقل در عرصه بین‌المللی ندارد.

در پی ایجاد سازمان همكاری‌های شانگهای و با توجه به ظرفیت های عظیم اقتصادی، فناوری، نیروی انسانی و ذخایر طبیعی كشورهای عضو و ناظر این سازمان، انتظار می‌رفت كه این نهاد در دورنمای خود به یكی از مراكز اصلی قدرت جهانی تبدیل شود.
زیرا در حالی كه سازمان ملل گرفتار بحران جدی شده است، برخی از كارشناسان بر این باور بودند كه سازمان شانگهای همتراز با سازمان ناتو و به عنوان وزنه ای در مقابل اتحادیه اروپا در سطح منطقه ای و جهانی ایفای نقش كند.
ولی با گذشت یك دهه از تشكیل این سازمان معلوم شد كه كشورهای عضو و بخصوص روسیه و چین كه نقش كلیدی در سازمان شانگهای بر عهده دارند، آماده انجام چنین رسالت مهمی نبوده و عمدتاً به دنبال اهداف خاص خود هستند كه این امر در نشست اخیر سران سازمان شانگهای كه در روزهای 20 و 21 خرداد (10 تا 11 ژوئن) در تاشكند برگزار شد، به وضوح دیده می شود.
"رستم وهاب " استاد دانشگاه ملی تاجیكستان معتقد است كه تصویب مقررات پذیرش اعضای جدید در نشست اخیر سران شانگهای نشان داد كه این سازمان هنوز برای انجام نقش كاملاً مستقل آماده نیست و كشورهای مهم این سازمان نظیر روسیه و چین منافع خود را بر منافع منطقه‌ای ترجیح داده و حتی باقی اعضا را به قرار گرفتن در این مسیر واداشته اند.
وهاب گفت: طبق مقررات پذیرش اعضای جدید كه در نشست سران در تاشكند به تصویب رسید، كشوری كه تحت تحریم سازمان ملل قرار دارد حق عضویت در این سازمان را ندارد و این به آن معناست كه ایران مد نظر بوده و با استفاده از فضای موجود در سازمان شانگهای و بخصوص وابستگی های اعضا به روسیه و چین، این 2 كشور محوری این سازمان، با غرب و آمریكا معامله كرده اند.
این استاد دانشگاه تاجیكستان بسته شدن درب سازمان شانگهای برای عضویت بر روی ایران را اشتباه استراتژیك دانست و تصریح كرد: حضور ایران در سازمان همكاری‌های شانگهای می‌توانست نقطه قوت این سازمان باشد و زمینه تحولات جدی در عرصه‌های مختلف، به ویژه اقتصادی و تجاری را فراهم كند، ولی مطمئنا با گذشت زمان این واقعیت از طرف اعضا بیشتر درك خواهد شد و با فراهم شدن شرایط حتماً اقدام به بازنگری در مقررات پذیرش اعضای جدید خواهند كرد.
وهاب بر این باور است كه در صورت ایجاد محدودیت‌های غیرمنطقی در قبال پذیرش اعضای جدید در سازمان شانگهای، ایران و سایر كشورهای منطقه می‌توانند سازمان جدیدی را تاسیس كنند كه به طور واقعی اهداف توسعه اقتصادی كشورهای منطقه و تامین ثبات و امنیت این فضا را با توجه به اولویت منافع ملی این كشورها تامین كند.
"احمد دولت‌اف " یكی دیگر كارشناسان مسایل منطقه نیز بر این باور است كه سازمان شانگهای و بخصوص روسیه و چین به عنوان 2 كشور تعیین كننده سمت و سوی فضای این سازمان با تصویب مقررات پذیرش اعضای جدید كه بطور غیرمستقیم ایران را مد نظر قرار داده است، اقدام به تضعیف این سازمان كرده ‌‌‌‌‌اند.
وی كه استاد دانشگاه قرقیزستان است در گفت وگوی تلفنی به خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه گفت: روسیه و چین با تصویت این قانون در سازمان شانگهای یك هدف تاكتیكی را دنبال كرده اند، حال آنكه عدم پذیرش ایران توسط این سازمان یك اشتباده استراتژیك است كه اثرات منفی آن در آینده احساس خواهد شد.
این استاد دانشگاه ملی قرقیزستان عدم حضور رئیس جمهور ایران در نشست سران این سازمان در تاشكند را با توجه به همسویی مواضع اخیر روسیه با آمریكا علیه ایران در شورای امنیت، كاملا منطقی دانست و اذعان كرد: ایران یك قدرت مقتدر منطقه‌ای است كه تاكنون توانسته است در مقابل هر گونه تحریم های اعمال شده پایدار بماند و این بار نیز فشارهای جدید به نتیجه مورد نظر آنها نخواهد رسید.
وی افزود: نكته دیگر اینكه با توجه به ظرفیت ها و قابلیت های ایران، باید اذعان كرد كه جمهوری اسلامی ایران كشوری نیست كه بتوان آن را مدت زمان زیادی پشت درب بسته سازمان شانگهای نگه داشت.
"الكساندر كنیازاف " مشاور مركز تصمیمات سیاسی قزاقستان نیز در این باره گفت: از میان تمامی كشورهای ناظر سازمان شانگهای، ایران بیشترین تمایل واقعی را برای همكاری با این سازمان به صورت 2 و چند جانبه دارد؛ ولی پس از تصویب قانون جدید برای پذیرش اعضای جدید، ممكن است از تمایل ایران برای پیوستن به این سازمان منطقه ای كاسته شود.
كنیازاف با اشاره به تصویب مقررات پذیرش اعضای جدید در نشست سران در تاشكند خاطرنشان كرد: در حالی كه در سطح جهانی روند تضعیف سازمان ملل و تقویت سازمان های منطقه ای بوضوح قابل مشاهده است، ظهور و شكل گرفتن چند مركز جدید جهانی قدرت در حال شكل گرفتن است كه سازمان همكاری های شانگهای می‌توانست یكی از آنها باشد و یا حداقل مبنای لازم برای مشاركت منطقه ای را فراهم كند ولی این نكته مسلم است كه این سازمان برای رسیدن به هدف استراتژیك خود نیازمند حضور ایران است و نادیده گرفتن نقش و جایگاه ایران به ضرر سازمان شانگهای خواهد بود.
این كارشناس برجسته آسیای مركزی درباره اثرات تحریم سازمان ملل بر ممانعت تبدیل عضویت ناظر ایران در این سازمان به عضو دائم، گفت: این سازمان می توانست بحث انرژی هسته ای ایران را از سازمان ملل و سازمان انرژی هسته ای به فضای سازمان شانگهای منتقل كند و مسئولیت برنامه های هسته ای ایران و سایر كشورهای عضو را عهده دار شود و جایگاه خود را در عرصه معادلات جهانی به مراتب افزایش دهد.
"رحمت‌الله عبدالله‌اف " كارشناس مركز مطالعات مناقشات منطقه ای هم با اشاره به اهداف اعلام شده در اسناد سازمان همكاری های شانگهای گفت: این سازمان كمك به توسعه اقتصادی و انرژی اعضا، تامین ثبات و امنیت در منطقه، مبارزه با افراط گرایی و تروریسم را از اهداف مهم خود می‌داند؛ ولی آیا بدون همكاری با ایران می توان در امر مبارزه با قاچاق مواد مخدر و تهدیدات افراط گرایی با محوریت نقش گروه های موجود در افغانستان موفق بود؟
عبدالله اف تصمیم سران شانگهای در جهت تصویب مقررات پذیرش اعضای جدید را صرفا یك اقدام سیاسی برشمرد و آن را مغایر منافع ملی برخی از كشورهای عضو بخصوص تاجیكستان دانست.
این كارشناس سیاسی تصریح كرد: ورود ایران به سازمان شانگهای فضا را به كلی متحول می‌كرد و برای تقویت همكاری‌های مختلف و بویژه اقتصادی و تجاری اعضا، انگیزه‌های جدیدی ایجاد می‌كرد كه می‌توانست ایران را به یكی از محورهای اصلی سازمان تبدیل كند كه این نكته مورد قبول روسیه و چین نخواهد بود.
"فریدون هادی زاده " كارشناس مسائل سیاسی تاجیك نیز با مهم خواندن نقش و جایگاه ایران اذعان كرد: اكثر كشورهای عضو این سازمان و بخصوص روسیه و چین همكاری‌های 2 جانبه بسیار خوبی با ایران دارند و دلیلی برای مخالفت با عضویت ایران ‌نداشتند ولی به نظر می رسد این كشورها به فكر چگونگی مناسباتشان با غرب بوده اند.
منبع: دریای خزر