نگاهی به مناسبات فرهنگی ایران و تركیه
آنكارا – ایران و تركیه به رغم تفاوت های بسیار در نظام های سیاسی دو كشور، به لحاظ تاریخی، زبانی و قومی، دارای روابط عمیق و گسترده فرهنگی هستند كه مدیریت هوشمندانه این روابط به تقویت و توسعه منافع ملی دوكشور منجر می شود.
بخش عمده ای از روابط فرهنگی ایران و تركیه روابطی است كه با انتخاب طبیعی و خارج از اراده سیاسی دوكشور شكل گرفته و ریشه در تاریخ و نزدیكی جغرافیایی مردم دو كشور دارد.
در مورد مسائل فرهنگی بین ایران و تركیه مشكل حادی در روابط دو كشور مشاهده نمی شود و انتقاد از نبود تحرك و پیشرفت جدی در این زمینه، بیشتر ناشی از نبود نظامی پرسشگر نهادینه شده و ارزیابی نشدن منظم عملكرد نهادهای فرهنگی در راستای اهداف كلان توسعه روابط فرهنگی است.
روابط رسمی فرهنگی كه با هدف نهادینه سازی مناسبات فرهنگی بین دوكشور مطرح است، مبتنی بر قرارداد همكاری های فرهنگی منعقده در بهمن 1337 شمسی (ژانویه 1959 میلادی ) است.
این موافقتنامه شامل یك مقدمه و 18 ماده بود كه در حال حاضر نیز دارای معتبر است.
در این موافقتنامه تشكیل موسسات فرهنگی دو كشور، مبادله استاد و دانشجو، تدریس زبان و ادبیات و تاریخ و جغرافیای ، تسهیلات آموزشی، مبادلات فرهنگی ، علمی و هنری و همكاری بین موسسات فرهنگی پیش بینی شده است.
اسناد این موافقتنامه در دوم مهر ماه 1345 در آنكارا مبادله و از تاریخ 17 مهر 1345 برابر با 9 اكتبر 1966 لازم الاجرا شد.
موافقتنامه هایی كه در سال های بعد و به اقتضای فضای سیاسی حاكم بر روابط دوكشور در مقاطعی بین ایران و تركیه به امضا رسید، با اساس قراردادن قرارداد مذكور تنظیم شده است.
پیش از انقلاب اسلامی در ایران طرفین با هدف توسعه روابط فرهنگی با تاسیس 'خانه فرهنگ ایران' در آنكارا، انجمن دوستی تركیه و ایران، انجمن دوستی و فرهنگی بانوان ایران و تركیه، انجمن دوستی و فرهنگی ایران و تركیه موافقت كردند كه اكنون فعالترین این نهادها 'خانه فرهنگ ایران' است كه با عنوان رایزن فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در آنكارا و رایزنی فرهنگی ایران در سركنسولگری جمهوری اسلامی در استانبول فعالیت دارند.
این نمایندگی ها به رغم برخی اقدامات غیر كارشناسانه در مقاطعی خاص، در مجموع از فعال ترین نمایندگی های فرهنگی ایران در خارج از كشور پس از انقلاب اسلامی بوده اند.
برخی از كارشناسان مناسبات فرهنگی ایران و تركیه در دهه اخیر دوران طلایی خود را می گذراند.
با افزایش مناسبات بین ایران و تركیه به خصوص پس از به قدرت رسیدن حزب حاكم عدالت و توسعه به رهبری 'رجب طیب اردوغان' در تركیه، مناسبات میان دو كشور در زمینه های علمی و فرهنگی رو به شكوفایی نهاد.
قراردادها و موافقتنامه های فرهنگی بین وزارتخانه های ذیربط دو كشور و میان خبرگزاری ها ( آناتولی و ایرنا) ، صدا و سیما جمهوری اسلامی و سازمان رادیو، تلویزیون دولتی تركیه ، دانشگاه ها و كتابخانه ها برای گسترش همكاری های فرهنگی بسیار سودمند است.
در دهه اخیر شاهد تاسیس انجمن های دانشجویی، بانوان، پزشكان و دیگر انجمن های دوستی ایران و تركیه و از این قبیل در تركیه هستیم.
شناسایی ایران در تركیه با استفاده از امكانات حقوقی و قانونی نیازمند اختصاص بودجه و كمك به هنرمندان و نخبگان ایرانی برای حضور فعال در این كشور است.
برگزاری مراسم رسمی در توسعه همكاری های اجتماعی تاثیر مطلوب را نمی دهد و بیشتر ترك های علاقمند به فرهنگ و تاریخ ایران با تلاشهای شخصی در این مورد كسب اطلاع می كنند.
سینمای ایران، تاریخ تمدن، هنر، ادبیات، موقعیت زنان، شرایط علمی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و دستاوردهای علمی در چند سال اخیر در ایران مسائلی است كه گفتن آنان از زبان مسوولان رسمی و با حضور افراد مشخصی از جامعه تركیه نتیجه مطلوب را نمی دهد و حضور مستقیم نخبگان ایرانی و هنرمندان و نویسندگان در جامعه تركیه نیازی قابل لمس است.
به باور كارشناسان سرمایه گذاری در تقویت نیروی علمی و كارشناسی و تامین بودجه لازم برای رایزنی های فرهنگی در افزایش بهره وری و تاثیر گذاری این نهادها در پیگیری اهداف مورد انتظار در حوزه فرهنگی میان دو كشور بسیار تعیین كننده خواهد بود.
شاید به همین علت است كه طرف ترك با علم به اهمیت موقعیت و جایگاه رایزنی فرهنگی به تازگی مجوز انفكاك رایزنی فرهنگی از سفارت خود در تهران را از مقامات كشورمان دریافت كرده است و پیش بینی می شود وزیر آموزش ملی تركیه نیز در آینده نزدیك برای افتتاح این مركز به ایران سفر كند.
در نشست كمیته دائمی روابط فرهنگی ایران و تركیه موضوع صدور مجوز از سوی تركیه برای جدا شدن وابسته فرهنگی كشورمان در استانبول از سركنسولگری جمهوری اسلامی ایران نیز مطرح شد كه در صورت تحقق انتظار می رود این امر در گسترش همكاری های فرهنگی دو كشور باب جدیدی را باز كند .
* اجرایی نشدن توافقات فرهنگی میان ایران و تركیه مهمترین دغدغه
اجرایی نشدن توافقات و قراردادهای موجود بین ایران و تركیه در حوزه فرهنگ را می توان از مهمترین دغدغه های دست اندركاران پیگیر در توسعه روابط فرهنگی دوكشور دانست. بسیاری از سندهایی كه با صرف زمان و با رفت و آمدهای متقابل و چانه زنی های فراوان به امضا رسیده متاسفانه اجرایی نشده است.
امضای تفاهم نامه برای قانونی كردن همكاریها در تمامی حوزه ها هر چند ابزاری مهم و ضروری است، ولی اصرار بر امضای تفاهم نامه هایی كه بیشتر حالت نمادین دارند تا اجرایی، هرگز نمی تواند راهگشای مشكلات به خصوص در حوزه فرهنگ به شمار آید.
باید اذعان داشت كه در برنامه های میان مدت و بلند مدت، اجرایی نشدن یك سند همكاری مهمترین سد در مسیر اهداف 'همكاریهای فرهنگی' میان دو كشور است.
* موانع اداری عامل بی رغبتی در اجرایی شدن توافقات فرهنگی
بررسی تاریخچه روابط فرهنگی ایران و تركیه نشان می دهد بی میلی در اجرایی كردن اسناد همكاری های فرهنگی بین دوكشور ناشی از موانع اداری و وجود پیچ و خم های زیاد می باشد كه به همین علت یكی از مهمترین مسائلی كه می تواند در دستور كار نخستین نشست كمیته دائمی روابط فرهنگی ایران و تركیه كه قرار است به زودی تشكیل شود، اجرایی نشدن قراردادها و یافتن راهكارهای مناسب برای عمل به تعهدات و نیز تعیین یك جدول زمانی مشخص برای رفع موانع از سوی دو طرف است.
به عنوان مثال در دوره اخیر چند سند بین سازمان امور دیانت و وزارت فرهنگ تركیه با نهادهای ذیربط فرهنگی ایران امضا شد كه به رغم اهمیت این اسناد به نحو شایسته در رسانه های دوكشور بازتاب نیافته است.
* ضرورت توجه به حوزه های علمی و آموزشی در مناسبات فرهنگی
بخش دیگری از روابط فرهنگی دوكشور را حوزه های علمی و آموزشی تشكیل می دهد كه به رغم كارهای شایسته ای كه در این بخش به ویژه در روابط دانشگاهی، ارتباط كتابخانه ها، تحقیقات در جهت شناسایی نسخ خطی، تهیه میكروفیلم، مبادله استاد و دانشجو صورت گرفته، هنوز نمی توان از نهادینه شدن روابط دوكشور در این بخش سخن گفت.
تعداد زیادی نسخ خطی فارسی در كتابخانه های تركیه وجود دارد كه طرف ترك حساسیت خاصی در خصوص مبادله این نسخ از خود نشان نمی دهد و وارد چانه زنی در این بخش نمی شود، لذا ساماندهی وضعیت مبادله نسخ خطی هم در روابط فرهنگی دو كشور می تواند موثر باشد.
از سوی دیگر با توجه به جوان بودن روابط دانشگاه های دو كشور، هنوز در این بخش نظم و شكل لازم مشاهده نمی شود كه در این مورد فعالیت های جدی باید صورت گیرد.
یكی از مهمترین معضلات در این بخش برخورد سازمان آموزش عالی تركیه در تایید و قبولی مدارك دانشگاه های ایران است كه هنوز روال مشخصی تعیین نشده است. این درحالی است كه ایران مدارك بسیاری از دانشگاه های تركیه را پذیرفته و آنها را مورد ارزشیابی قرار می دهد.
* ایجاد مركز تحقیقات مشترك زبان گامی موثر در ارتقای مناسبات فرهنگی
با توجه به نفوذ گسترده زبان و ادبیات فارسی در زبان تركیه و وجود منابع بسیار در این خصوص، تاسیس مركز تحقیقات مشترك زبان فارسی با بهره گیری از استادان ایرانی و تركیه ای كه در چنین كانون هایی امكان پژوهش و تحقیق به دست آورند، از جمله پیشنهاداتی است كه كارشناسان فرهنگی آگاه به روابط ایران و تركیه برآن تاكید داشته و معتقدند چنین مركزی در توسعه روابط فرهنگی موثر است.
اكنون چهار و یا پنج كرسی زبان فارسی در دانشگاه های تركیه وجود دارد ولی تنها برای كرسی زبان فارسی دانشگاه استانبول اجازه اعزام استاد از ایران داده شده است.
* ضرورت تخصیص بودجه برای همكاری های دانشگاهی
تخصیص بودجه های لازم برای همكاری بین دانشگاه ها در برگزاری كنفرانس های مشترك، كمك به دوره های تحقیق و پژوهش دانشجویان دوره دكتری بطور متقابل در مراكز علمی دوكشور، شناسایی زمینه هایی كه تحقیق و پژوهش در آن صورت نگرفته و تشویق و هدایت متقابل دانشجویان دوره های كارشناسی ارشد به فعالیت در این زمینه ها به ارتقای سطح فرهنگی دو كشور كمك شایانی می كند.
* ضرورت ایجاد بانك اطلاعاتی
نهادینه كردن مبادله كتب و آثار نویسندگان و زمینه سازی برای ترجمه آثار موثر در رشد و توسعه مناسبات فرهنگی نیز از دیگر اقدامات موثر فرهنگی به شمار می رود.
ایجاد بانك اطلاعاتی در زمینه كتب ترجمه شده در زبان های فارسی و تركی و مبادله منظم تولیدات دانشگاهی بطور متقابل در همین قالب از دیگر موضوعات همكاری فرهنگی دوكشور است.
براساس آخرین بررسی ها حدود 700 اثر فارسی به تركی ترجمه شده ولی تعداد آثار تركی ترجمه شده به فارسی اندك است.
موضوع دیگری كه به احتمال زیاد می تواند در نشست كمیته دائمی روابط فرهنگی دوكشور مطرح شود، عدم تناسب در تعداد كرسی های زبان های فارسی و تركی در دانشگاه های دوكشور است.
تركیه برای دسترسی به بسیاری از منابع مرجع تاریخی خود به توسعه كاربرد علمی زبان فارسی در مراكز علمی و آموزشی خود نیاز دارد و بیشتر كارشناسان ترك نیز به آن اذعان دارند، لذا یكی از موارد گفت وگو نیز می تواند افزایش تعداد كرسی های زبان فارسی و تركی در دو كشور باشد.
به نظر می رسد نیاز به كرسی های بیشتر زبان فارسی در تركیه به ویژه با توجه به افزایش تعداد دانشگاه های این كشور به بیش از 160 دانشگاه و توسعه اقتصادی و بازرگانی تركیه و نیاز به رجوع به پیشینه تاریخی این كشور، بیش از پیش مطرح باشد.
اعطای متقابل بورس تحصیلی و مشكلات سر راه آن و شیوه انتخاب دانشجویان نامزد دریافت بورس و همكاری های مراكز فرهنگی و هنری به ویژه در زمینه سینما و برگزاری جشنواره های فیلم و مشاركت فیلم ها و فیلم سازان و كارگردان در آن از دیگر مواردی است كه انتظار می رود وقت زیادی در مذاكرات كمیته را به خود اختصاص دهد.
محافل هنری و سینمایی تركیه به همكاری با سینمای ایران اهمیت و علاقه زیادی نشان می دهند و متقابلا با لحاظ پیشرفت های جدی تركیه در دوره اخیر در صنعت سینما، همكاری دوكشور در این دوره از نظر بالا بردن فناوری در صنعت سینمای كشورمان می توان مفید باشد.
منبع: ایرنا