ترکیه و آذربایجان؛ شركاي همچنان «راهبردي»
نويسنده: فرزاد رمضانی
هرچند برخي تلاش‌هاي تركيه براي عادي‌سازي روابط با ارمنستان اسباب بعضي ناخرسندي‌هاي در جمهوري آذربايجان شده بود، اما سفر اردوغان به اين كشور در قالب اولين سفر خارجي وي پس از پيروزي در انتخابات، را مي‌توان تأكيدي از سوي وي بر اهميت راهبردي آذربايجان براي تركيه دانست. در اين ميان، پيوندهاي تاريخي و فرهنگي از يك سو و نقش منابع نفت و گاز آذربايجان در اقتصادي تركيه نيز از جمله عواملي است كه اهميت باكو براي آنكارا را بيش از پيش مورد تأكيد قرار مي‌دهد.
روابط جمهوری آذربایجان با ترکیه در چند سال گذشته تحت تاثیر دو عامل عمده قرار داشته است از یک سو سیاست خارجی دولت اردوغان در سالهای گذشته مبنی بر صفر کردن مشکلات با همسایگان باعث شده است تا ترکیه از یک سو تحت تاثیر و فشار کشورهای غربی و همچنین توجه به منافع ملی تلاش های بیشتری در راه حل مشکلات با ارمنستان همسایه خود بر آید. سیاستی که هر چند با برداشتن گام هایی به جلو امید هایی را زنده کرد، اما از سویی نیز با توجه به حساسیت های گستره و افزون باکو نسبت به این روابط باعث ایجاد مشکلاتی و حتی بروز برخی واکنش های تند در روابط میان دو کشور گردید. در این میان از سویی دیگر نیز باکو نیز با توجه به اهمیت موضوع قره‌باغ روند سیاست خارجی ترکیه را به نفع خود نمی دید و از این موضوع به شدت نگران بود. امری که با توجه به تمام تاکیدات رهبران بر وجود مشتر کات متعدد دو کشور بر دامنه روابط تاثیر منفی گذاشت.
نخست؛ آنکه جدا از تاکید دو کشور بر اشتراکات و دامنه‌ی همکاریهای فزاینده اقتصادی، سیاسی فرهنگی و.. دو کشور تلاش خواهند کرد تا با انجام مذاکراتی همکاریهای گسترده‌تری در بخش انرژی و نفت و گاز داشته باشند. در این راستا با توجه به سرمایه‌گذاری‌های گسترده ترکیه در این بخش و استقبال باکو از این امر به نظر میرسد دو کشور با توجه به امضای تأسیس شورای عالی همکاریهای استراتژیکی گام‌هایی بزرگ‌تر در این راه برداشته و با کاهش اختلافاتی در مورد مسائل حقوقی و یا مالی انرژی بر دامنه‌ی همکاریهای خود بیفزایند. علاوه بر این نیز دو کشور میکوشند تا با تاکید بر پروژه‌های مشترکی همچون پروژه راه آهن باکو- تفلیس- قارص (تلاش می‌شود که تا پایان سال ۲۰۱۲ خط آهن فوق تکمیل و در سال ۲۰۱۳ خط راه آهن به بهره‌برداری رسد) بر دامنه همکاریهای اقتصادی خود بیفزایند.
دوم؛ آنکه بی شک با وجود لغو روادید یک جانبه از سوی ترکیه برای شهروندان جمهوری آذربایجان و با وجود موانعی همچون مشکلات گذرگاه‌های مرزی، مسایل امنیتی و مهاجرت و ... برای اقدام متقابل از سوی باکو، به نظر می رسد ترکیه تاکیدهای بیشتری را در این زمینه انجام خواهد داد. در این بین هر چند معاون رییس‌جمهور آذربایجان با تاکید بر تمایل کشورش برای لغو روادید با ایران و ترکیه گفته است که باکو در حال حاضر آمادگی انجام چنین کاری را ندارد؛ اما به نظر میرسد باکو تمایل بیشتری برای لغو روادید با ترکیه دارد و دور از انتظار نخواهد بود که این امر در سفر اخیر اردوغان به آذر بایجان به وقوع پیوندد امری که در صورت تحقق دامنه‌ی همکاریهای بین دو کشور را گسترده‌تر کند.
سوم؛ آنکه در واقع آذربایجان سالهاست که میکوشد تا با استفاده از پتانسیل سیاسی ترکیه از یک سو نقش این کشور را در حل مشکل قره‌باغ پررنگ کند. در این راستا نیز اکنون باکو با درک توانایی دیپلماتیک ترکیه در این راستا تلاش میکند تا با وجود موانعی در این راه ترکیه را مجاب به ایفای نقش بیشتری در این راستا داشته باشد چنانچه مقامات سیاسی و غیر سیاسی این کشور بارها از ایفای نقش پررنگ‌تر ترکیه در بحران قره‌باغ استقبال کرده اند.(6)
چهارم؛ آنکه در واقع مسلم است که در موضع ترکیه در مسئله حل مناقشه قره‌باغ کوهستانی هیچ گونه تغییری ایجاد نشده، اما ترکیه حتی اکنون نیز می کوشد تا با تلاش‌های آرام آرام ديپلماتيك اختلافات خود را با ارمنستان کاهش دهد. در این میان قدر مسلم آن است که آنکارا با توجه به منافع خود در روابط با اتحادیه اروپا و امریکا و همچنین تلاش برای راه یافتن به اتحادیه اروپا در کنار فشارهای غربی‌ها برای کاهش مشکلات با ارمنستان و هم چنین در جهت کاهش فشار لابی ارامنه بر علیه خود نمی‌خواهد پیوندی حداکثری بین خود و باکو در مورئ قضیه‌ی قره‌باغ و بویژه رابطه با ارمنستان برقرار کند لذا میکوشد تا با وجود مخالفت‌های طرف آذری گام‌هایی را مسئله حل مشکل با ارمنستان و حتی گشایش مرز با ارمنستان مجدداً در دستورکار قرار دهد.