*سيد محمود رضا حسيني-بدون شک ساماندهي اقتصاد از اهم مسائل اجتماعي همه جوامع است ، به خصوص در جامعه اسلامي ايران که به دليل شرايط خاص اجتماعي پس از انقلاب اسلامي از اهميت فراواني برخوردار بوده و مبدأ اهتمام مجريان و انديشمندان در اين زمينه شده است.

جهاد همواره نزد مردم مسلمان ايران مقدس و داراي ارزش است و حتي کشته شدن در اين راه شهادت است.

روايات فراواني وجود دارد که دليل بر جامعيت دين اسلام در ارائه راه حل هاي مناسب براي همه نيازمندي هاي بشر خصوصا در بعد اقتصادي است اسلام حتي براي کمترين مشکلات يعني( ديه خراش) قانون ارائه داده است.
پيامبر اکرم (ص ) مى فرمايد : «فمن ترک الجهاد البسه الله ذلا و فقرا فى معيشته و محقا فى دينه ان الله اعز امتى بسنابک خيلها و مراکز رماحها» . ''آن کس که جهاد را ترک گويد ، خدا بر اندام او لباس ذلت مى پوشاند و فقر و احتياج بر زندگى ، و تاريکى بر دين او سايه شوم مى افکند ، خداوند پيروان مرا به وسيله سم ستورانى که به ميدان جهاد پيش مى روند و به وسيله پيکانهاى نيزه ها ، عزت مى بخشد . ''

و به مناسبت ديگرى مى فرمايد : «اغزوا تورثوا ابنائکم مجدا» . ''جهاد کنيد تا مجد و عظمت را براى فرزندانتان به ميراث بگذاريد !''

همان گونه که ملاحظه مي شود ، پيامبر اکرم (ص) جهاد را سپري در برابر فقر و احتياج در زندگي و همچنين به عنوان ميراثي براي فرزندان ياد کرده است.

وجود تعادل نسبي در اقتصاد شرط لازم براي انجام فعاليت هاي فرهنگي است و کشوري که در بعد اقتصادي از خودکفايي و استقلال برخوردار نباشد از فرهنگ غير خودي متأثر گشته و از اين عرصه ورود فرهنگ بيگانه و نفوذ اراده ساير جوامع در اداره جامعه خويش را به گونه غير مستقيم مي پذيرد.

انتخاب هوشمندانه سال جاري با عنوان جهاد اقتصادي ، فرصتي را ايجاد کرد تا بار ديگر هريک از آحاد کشور با پيروي از فرامين مقام معظم رهبري وارد عرصه اي جديد شده و حماسه اي به يادماندني را رقم بزنند.

در عين حال و با وجود انديشه هاي مختلف در باب اقتصاد اسلامي،رهبر معظم انقلاب اسلامي بر لزوم جهاد اقتصادي و اهميت ويژه آن در شرائط اجتماعي امروز تاکيد دارند.

مناطق آزاد و جهاد اقتصادي

ذات جهاد تحرک و دگرگوني است و در تبيين هدف از رشد و حرکت مي‌توان وضعيت مطلوب جامعه‌ي امروز ايران را در حوزه‌ي اقتصاد در مفاد سند چشم‌انداز بيست‌ساله جست‌وجو کرد؛ يعني رسيدن به جايگاه اول اقتصادي، علمي و فن‌آوري در سطح منطقه‌ي آسياي جنوب غربي البته با تأکيد بر اين‌که سهم اصلي در توليد و رشد پر شتاب اقتصادي بر عهده‌ي منابع انساني و سرمايه‌ي اجتماعي با توليد علم، دانش و تبديل آن به فن‌آوري بوده و در نهايت به جامعه‌اي الگو از نظر اقتصادي همراه با برقراري سلامت، رفاه، امنيّت غذايي، تأمين اجتماعي، فرصت‌هاي برابر، توزيع مناسب درآمد و به دور از فقر، تبعيض و بهره‌مند از محيط زيست مطلوب تبديل شود.

الگوي حرکت و سير از وضعيت موجود به مطلوب نيز بايد در قالب الگوي اسلامي ـ ايراني پيشرفت تدوين و روشن شود.

الگويي که بر خلاف الگوهاي متداول توسعه در جهان، هم برخاسته از دين و شناخت منبعث از وحي نسبت به انسان و جهان است و هم بومي و متناسب با مقتضيات فرهنگي، جغرافيايي و تاريخي اين مرز و بوم، الگويي که به پيشرفت و عدالت با يکديگر نظر دارد و سعادت دنيوي و اخروي فرد و جامعه را با هم در نظر مي‌گيرد .

با همه‌ي اين اوصاف ،ايران اسلامي در حوزه‌ي اقتصاد با وضعيتي مواجه است که علي‌رغم تمامي تلاش‌هاي 30 سال گذشته پس از انقلاب اسلامي، تا نيل به هدف راهي دشوار و صعب‌العبور پيش رو دارد، چه اين‌که هم با دشمنان و موانع داخلي مواجه است و هم با دشمنان و موانع بيروني؛ و ناميدن عنوان «جهاد اقتصادي» بر سالي که پيش روي داريم توسط رهبر فرزانه‌ي انقلاب اسلامي بايد بيش از پيش کارشناسان اقتصادي و عموم مردم را متوجه وضعيت موجود، هدف و موانع پيش رو قرار دهد.

در اين ميان مناطق آزاد و ويژه اقتصادي ، به عنوان يکي از ارکان مهم اقتصادي کشور نيز همانند ساير بخش هاي اقتصادي در اين سال وظايفي داشته و بايد نقش خود را ايفا کنند.

توسعه ترانزيت

جمهوري اسلامي ايران؛ ازجمله کشورهايي است که به لحاظ قرار گرفتن در موقعيت جغرافيايي بسيار مناسب از مزاياي ترانزيتي خوبي بهره مند بوده و با گسترش شبکه حمل و نقل و ارتباط مطمئن و کارآمد مي تواند از اين مزايا در راستاي افزايش درآمدهاي ارزي و ارتقاي موقعيت استراتژيک خود در منطقه به نحو مطلوب استفاده کند.
در جنوب ايران ، خليج فارس کشورهاي عمدۀ توليدکننده نفت جهان را درخود جاي داده است. اين منطقه به عنوان گلوگاه انرژي جهان محسوب مي شود.

در شمال ايران نيز درياي خزر بهترين پل ارتباطي ميان کشورهاي ايران، روسيه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربايجان است و مي تواند نقش مهمي در تجارت ميان اين کشورها ايفا کند.

از سوي ديگر ايران از غرب و شرق با کشورهاي عراق، ترکيه، پاکستان و افغانستان همسايه است. به عبارتي مي توان گفت ارتباط ايران با ۱۵ کشور جهان از طريق مرزهاي آبي و خاکي برقرار مي شود و درعين حال نيز ايران به نوبه خود مي تواند به عنوان پل ارتباطي ميان اين کشورها (با يکديگر وساير مناطق جهان) ايفاي نقش نمايد.

اين کشورها جمعيت بزرگي را در خود جاي داده و از درآمدهاي زيادي نيز برخوردارند که اين عامل نيز به نوبه خود علاوه بر دراختيارداشتن منابع وثروتهاي ملي خدادادي مي تواند به عنوان عامل توسعه ترانزيت وتجارت درمنطقه موثر باشد.

ارتباط کشورهاي آسياي ميانه با خليج فارس و همچنين برقراري رابطه تجاري بين شرق آسيا با کشورهاي اروپايي از طريق ايران بسيار مقرون به صرفه است به نحوي که بسياري از اين کشورها به دنبال آن هستند تا چنين روابطي را از طريق ايران برقرار کنند.

در اين بين امروزه عملکرد مناطق آزاد موفق دنيا در حوزه ترانزيت و جابجايي کالا که يعضا حتي در مسير کريدورهاي شناخته بين المللي دنيا هم قرار ندارند ، مويد آن است که دو مقوله ترانزيت و مناطق آزاد در کنار هم محيط بسيار مناسبي جهت رشد و رونق فعاليت هاي اقتصادي فراهم مي آورند .
مناطق آزاد جمهوري اسلامي ايران نيز با توجه به موقعيت هاي استراتژيک در نقاط مرزي کشور مي توانند از شاهراه هاي ترانزيتي کشور محسوب شوند.

سال گذشته بر همين اساس با شروع عمليات اجرايي پل خليج فارس ( پس از 40 سال ) و راه آهن چابهار اميدهاي تازه اي براي فعال شدن کريدورهاي شمال – جنوب و شرق – غرب را زنده کرد.

در حوزه حمل نقل هوايي نيز شرکت هواپيمايي کيش ( تحت پوشش منطقه آزاد کيش ) فقط با 20 سال سابقه در مقابل شرکت هاي هواپيمايي با سابقه و قديمي اکنون به عنوان يکي از بزرگترين، موفق ترين و سودآورترين شرکت هاي هواپيمايي کشور مطرح است. اين هواپيمايي هم اکنون داراي 17 هواپيماي ملکي و 7 هواپيماي استيجاري است و به 19 مقصد داخلي و 10 مقصد خارجي مسير پروازي دارد.در سال جاري اين هواپيمايي بر تعداد ناوگان ملکي خود افزوده و پروازهاي جديدي را بر مقاصد داخلي و خارجي خود مي افزايد.

تصويب تبديل شدن فرودگاه منطقه ويژه پيام از فرودگاه صرف جا به جايي کالا به فرودگاه مسافربري و حمل کالا و ايجاد جايگاه سوخت گيري هواپيماها در اين فرودگاه اقدامي ديگر در حوزه حمل و نقل هوايي در مناطق آزاد و ويژه اقتصادي کشور در سال 89 بود که در سال جاري نيز اين روند در حوزه حمل و نقل هوايي با سرعت بيشتري ادامه خواهد داشت.

بندر کاسپين نيز ، يکي از پروژه هاي مهم مناطق آزاد در حوزه حمل و نقل دريايي است که با توجه به در نظر گرفتن الزامات زيست محيطي در منطقه آزاد انزلي حال ساخت است . همجواري با کشورهاي آسياي ميانه و راه اندازي بورس کالا در انزلي از نکات مهم مورد توجه در ساخت اين بندر بوده که سرمايه گذاران خارجي زيادي را به خود جذب خواهد کرد.

جذب سرمايه گذاران خارجي

جذب سرمايه گذاران خارجي به مناطق آزاد ، يکي از مهم ترين اهداف مناطق آزاد و ويژه اقتصادي است که در طول سال گذشته مورد نظر تمام مديران اين مناطق بودو نتايج بسيار مطلوبي نيز با خود به همراه داشت.

برگزاري نخستين همايش فرصت هاي سرمايه گذاري مناطق آزاد و ويژه اقتصادي با ارائه و انتشاربيش از 500 فرصت سرمايه گذاري اين مناطق در قالب هاي استاندارد بين المللي و قراردادن آنها بر روي سايت دائمي اين همايش نشان داد که نه تنها مناطق آزاد بلکه مناطق ويژه اقتصادي کشور داراي ظرفيت هايي قابله عرضه در سطح بين المللي هستند .

همچنين حضور سرمايه گذاران و عقد چندين قرارداد با مناطق آزاد در اين همايش ، تاثيرات آن را در همان مدت چند روزه برگزاري همايش نشان داد .

تداوم برگزاري اين همايش نيز قدمي ديگر در ضرورت جذب سرمايه گذاري در مناطق آزاد و ويژه اقتصادي است که در سال جاري دنبال خواهد شد.

توسعه گردشگري

حضور ميليوني مسافران نوروزي و گردشگران در تمام مناطق آزاد کشور در نوروز سال جاري ، نشان داد که اين مناطق نه تنها مراکزي براي جذب سرمايه گذاران حوزه صنعت و تجارت هستند بلکه مي توانند به عنوان مقاصد گردشگري در ايران و ساير کشورها مطرح شوند.

تدوين برنامه هاي گردشگري مناطق آزاد در سال 90 که از نوروز سال جاري آغاز شد از جمله انتشار بروشور واحد براي معرفي جاذبه هاي مناطق آزاد کشور و توزيع در کليه مراکز حضور گردشگران از سوي کميته گردشگري مناطق آزاد ، امضاء تفاهمنامه همکاري مرکز امور مناطق آزاد و ويژه اقتصادي با معاونت صنايع دستي سازمان ميراث فرهنگي صنايع دستي و گردشگري و به دنبال آن راه اندازي بازارچه ها و نمايشگاه هاي صنايع دستي در مناطق آزاد و تفاهمنامه اي با جامعه تورگردانان کشور در رابطه با معرفي جاذبه هاي مناطق آزاد در بازارهاي داخلي و خارجي ، حضور در نمايشگاه معتبر گردشگري برلين (ITB) ، تدوين فرصت هاي سرمايه گذاري در حوزه گردشگري از جمله تصويب ساخت شهربازي در تمام مناطق آزاد به خصوص مناطق آزاد کيش و انزلي به منظور افزايش بهره برداري از قابليت هاي تفريحي و گردشگري اين مناطق و... بيانگر توسعه بيش از پيش گردشگري در مناطق آزاد کشور و قرار گرفتن اين صنعت در اولويت هاي برنامه ريزي مديران آنها است به گونه اي که يکي از ملاک هاي بررسي عملکرد مناطق آزاد کشور ، ميزان جذب گردشگران به اين مناطق قرار داده شد.

توسعه تجارت خارجي

يکي از اهداف مهم در ايجاد مناطق آزاد ، توسعه تجارت خارجي بوده است. وجود تسهيلاتي مانند معافيت مالياتي 15 ساله براي دريافت کنندگان مجوز فعاليت اقتصادي ، امکان ورود اتباع خارجي بدون اخذ رواديد ، عدم محدوديت در انتقال ارز به ديگر مناطق آزاد ايران يا ساير کشورها ، آزادي کامل ورود و خروج سرمايه ، امکان ورود و خروج کالا از منطقه به خارج از کشور بدون تشريفات اداري ،ثبت ساده و آسان شرکت ها موسسات صنعتي فرهنگي و مالکيت معنوي ، معافيت از حقوق گمرکي براي واردات مواد اوليه و ماشين آلات صنعتي واحدهاي توليدي ، مقررات آسان براي ورود قانوني کليه کالاها طبق جدول عوارض گمرکي و موارد ديگر تجارت خارجي را در مناطق آزاد تسهيل مي کند و حتي مي تواند حربه اي در مقابله با تحريم هاي بي اساس غرب باشد.

سال گذشته در همين راستا کميته اي براي بررسي موانع توسعه صادرات مناطق آزاد تشکيل شد همچنين پيش نويس تغييراتي در آيين نامه تشويق صادرات مجدد از مناطق آزاد به تصويب شوراي هماهنگي مناطق آزاد و ويژه اقتصادي رسيد.

اميدواريم در سال جاري با ادامه برنامه هاي سال گذشته شاهد توسعه دهرچه بيشتر توسعه تجارت در مناطق آزاد باشيم.

بانک و بيمه

بانک و بيمه از ابزارهاي اوليه هر گونه فعاليت اقتصادي هستند به خصوص در فعاليت هاي بين المللي نقش اساسي دارند.

راه اندازي بانک اختصاصي مناطق آزاد و شرکت گسترش سرمايه گذاري مناطق آزاد ( با سهام مناطق آزاد ) در اواخر سال گذشته نتيجه فعاليت يک سال مديران دلسوز مناطق آزاد مختلف کشور بود و امسال با قرار گرفتن بيمه اي معتبر در کنار آن اميد مي رود تا مسائل و مشکلات تامين تسهيلات بانکي در مناطق آزاد برطرف شود.

بورس

تجربه موفق بورس بين المللي منطقه آزاد کيش ، به عنوان نخستين بورس بين المللي کشور و لزوم توسعه اين حوزه اقتصادي در مناطق آزاد موجب شد سال گذشته راه اندازي و بورسي مجزا از بورس و تابلو ارزي و زير نظر سـازمـان بـورس در مـنطقه آزاد در دستورکارشوراي عالي بورس قرار گيرد.

طي روزهاي اخير نيز شاهد آماده شدن نرم افزار جديد بورس منطقه آزاد انزلي بوديم اين نرم افزار امکان انجام عرضه و معامله در تالار بورس اين منطقه را فراهم مي‌کند و طي 3 ماهه نخست سالجاري فعاليت خود را آغاز خواهد کرد.

تبادلات بالاي تجاري در مناطق آزاد و همجواري به بازارهاي بين المللي مناطق آزاد، ظرفيتي است که راه اندازي بورس مي تواند اين مناطق را به پايگاه هاي مهمي در اقتصاد ملي تبديل کند.

مناطق آزاد ، بازوي توانمند ملي

در مجموع مي توان اذعان داشت مناطق آزاد يکي از بازوهاي توانمند اقتصادي کشور هستند که نه تنها در سال جهاد اقتصادي بلکه در تمام روزها ، ماه ها و سال ها مي توانند تامين کننده بخش قابل توجهي از درآمد سرانه کشور باشند.

*معاون برنامه ريزي و هماهنگي و رئيس کميسيون تعيين ارزش افزوده مرکز امور مناطق آزاد و ويژه اقتصادي

منبع: بنا