روسیه گذشته سیاهی در افغانستان دارد، اما تلاش می کند تا بار دیگر به این کشوربازگردد؛ هرچند که مسیر بازگشت با کندي و موانع جد ي اي همراه است . سابقه تاسف بار این کشور از سویی و عدم هماهنگی و سوء تفاهم هاي موجود با ناتو به رغم برخی همکاري هاي فنی، از جمله مهمترین موانع به شمار می رود. موانعی که هر کدام باعث شده تا این کشور براي دست یابی به اهداف خود با احتیاط گام بردارد. به نوشته معاونت پژوهشی سیاست خارجی مرکزتحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام جمهوری اسلامی ایران ، افغانستان از جهات گوناگونی براي روسیه اهمیت دارد، به همین دلیل اقدامات این کشور نیز متنوع بوده است. فعالیت هاي روسیه در افغانستان، طیفی از مسائل فنی وسیاسی را شامل می شود.

از سویی انگیزه این کشور به دلیل حضور آمریکا و ناتو داراي اهمیت راهبردي است . از سوئي دیگر، به دلیل گسترش تولید مواد مخدر و هم چنین گسترش موج افراط گرایی به کشورهاي آسیاي مرکزي، افغانستان داراي جایگاه مهمی در سیاست خارجی روسیه است. اهمیت این موارد باعث شده است تا روسیه حتی فعالیت ها و همکاري هاي خود را با ناتو در جهت ثبات و امنیت افغانستان در حوزه هاي فنی و جلوگیري از تولید مواد مخدر، به عنوان فوري ترین مسئله دنبال کند و از سوي دیگر، تلاش هاي جداگانه اي نیز به منظور تعدیل تاثیر حضور ناتو در همسایگی خودداشته باشد.در ادامه ضمن اشاره به اهداف حضور روسیه در افغانستان، تلاش هاي مشترك و جداگانه این کشور نیز بررسی می شود.

هدف مهم و جدي روسیه در افغانستان که دغدغه همیشگی آن کشور نیز بوده است ،جلوگیري از گسترش بی ثباتی، تروریسم و مواد مخدر به آسیاي مرکزي و خاك روسیه است. افغانستان 90 درصد تریاك جهان را تولید می کند و از سویی جریانات گوناگون افراط گرا در درون خود جاي داده است، که احتمال گسترش آن به کشورهاي آسیاي مرکزي وجود دارد. بسیاري از گروه هاي تروریستی، در این دسته از کشورها نه تنهاکمک هاي مالی از گروه هاي افغانی دریافت می کنند بلکه هدایت فکري آنان نیز بر عهده القاعده در فغانستان است.

جدیت روسیه در مقابله با این وضعیت در طی سال هاي اخیر، کاملا واضح بوده" الکساندر بورتنیکوف" رئیس سازمان امنیتی روسیه اعلام کرد ، پاکستان و افغانستان به مرکزي براي پرورش تروریسم تبدیل شده اند که این روند منافع روسیه و دولت هاي آسیاي مرکزي را به شدت تهدید می کند.وي نگرانی عمیق خود را در کنفرانسی در تاجیکستان ابراز داشت و بیان کرد ، گسترش فعالیت نیروهاي طالبان در شمال، نگرانی ها را بیشتر کرده است . وي در ادامه اظهار داشت:" روسیه با دقت تمام فعالیت هاي طالبان را در این کشور مورد توجه قرارخواهد داد".

مورد دیگر، خطر گسترش حوزه نفوذ ناتو به شرق و در همسایگی روسیه است .پیش از این افغانستان به عنوان حائلی بین امپراتوري شوروي و هند انگلیس بود و حتی در جنگ جهانی دوم نیز بی طرف باقی ماند. اما در حال حاضر، اشغال این کشور توسط نیروهاي ناتو باعث شده است که این توازن به هم خورده و نگرانی روسیه از گسترش ناتو به شرق نیز هم چنان وجود داشته باشد. روسیه اساساً علاقه مند است تا افغانستان هم چنان منطقۀ حائل باقی بماند؛ به همین دلیل نگرانی روسیه از افغانستان، به دلیل ازبین رفتن منطقه حائل و در نتیجه حضور ناتو در همسایگی این کشور، باعث شده است انگیزه براي فعالیت هاي سیاسی و امنیتی تقویت شود.

روسیه با توجه به شرایط افغانستان، مجبور به پی گیري این دو هدف مهم است؛اما در حال حاضر مهم ترین و البته فوري ترین نگرانی را در گسترش بی ثباتی و افراط گرایی می بیند. هرچند روس ها همواره نگران گسترش حوزه نفوذ ناتو به شرق بوده اند،اما در حال حاضر براي مقابله با طالبان و قدرت روز افزون آنان که فعالیت هاي خود رابه شمال افغانستان هم گسترش داده اند، لازم می بیند که از توانمندي ها و شرایط ناتوبراي جلوگیري از بی ثباتی استفاده کنند . روسیه در اصل با حضور ناتو در کنارمرزهاي خود و یا در مناطق تحت نفوذش مخالف است، اما در حال حاضر به صورت عملی روس ها این حضور را در راستاي منافع خود ارزیابی کرده و به صورت بلند مدت هم در تلاش براي یافتن جایگاهی مناسب در تحولات سیاسی و امنیتی افغانستان هستند.

همکاري روسیه با ناتو در افغانستان شامل موافقت با عبور تجهیزات و امکانات مربوط به نیروهاي آمریکائی و ناتو از مسیر روسیه و همچنین مسائل فنی اي همچون مبارزه باتولید مواد مخدر می شود. آسیاي مرکزي و روسیه یکی از مسیرهاي قاچاق مواد مخدرتولید شده در افغانستان به اروپاست و به همین دلیل، روسیه تائیرات منفی آن را کاملا از نزدیک لمس می کند. آمار مرگ و میر ناشی از مصرف هرویین در روسیه به سی هزارنفر در سال می رسد. سازمان ملل متحد در سال گذشته و طی گزارشی اعلام کرد که فساد، عدم حاکمیت قانون و عدم کنترل مرزها، باعث شده است تا تنها دو درصد از موادمخدر تولید شده در افغانستان، از سوي مسئولان ضبط شود.

پیش از این حتی روسیه در تلاش بود تا براي حل این مسئله به تنهایی اقدام کند،اما با مخالفت ناتو مواجه شد. در مارس 2009 میلادی کنفرانس بین المللی افغانستان، زیر نظرسازمان همکاري هاي شانگهاي در مسکو برگزار شد . اما تلاش هاي موجود در این کنفرانس، به دلیل نظر نامناسبی که دولت هاي غربی داشتند، به نتیجه دلخواهی نرسید.در آن سال" راسموسن" دبیر کل ناتو اظهار داشت :" بهتر است روسیه به موضوع افغانستان به عنوان مورد مهمی در همکاري بین روسیه و ناتو نگاه کند، تا این که تلاش کند با دخالت دادن خود و کشورهاي آسیایی و با پشتوانه تجربه تاریخی اش این معضل را حل نماید".

همان گونه که ذکر شد، روسیه مجبور است براي نیل به برخی از اهداف خود که هم سو با منافع ناتو نیز هست، همکاري هاي خود را گسترش دهد. در زمینه نگرانی هاي تروریستی و مبارزه با مواد مخدر، قرار شده است که روسیه در تربیت نیروهاي ارتش افغانستان و نیروهاي مبارزه با تولید و توزیع مواد مخدر و عبور بالگردهاي MI این کشور از خاك خود، با ناتو همکاري کند. در همین زمینه مسکو 5 بالگرد نظامی 17نیروهاي فنلاند در افغانستان فراهم خواهد آورد که یک یا دو فروند از آن تا اواخر همین سال داده خواهد شد.

در همین راستا "دیمیتري مدودف" رئیس جمهوري روسیه توافق نامه بین آن کشور و فرانسه را در خصوص ترانزیت هوایی کالاهاي نظامی به افغانستان، که دردوماي دولتی روسیه به تصویب رسید، امضاء کرد . مفاد این سند شامل شرایط حقوقی و بین المللی لازم به منظور تحقق قطعنامه شوراي امنیت سازمان ملل متحد ، در راستاي فراهم سازي امکانات لازم براي ترانزیت تجهیزات، فناوري هاي نظامی وهم چنین نیروهاي نظامی و پرسنل غیر نظامی ارتش فرانسه که در عملیات بین المللی در جهت تأمین امنیت افغانستان شرکت دارد ، از طریق حریم هوایی روسیه می شود.

روسیه توافق نامه بین دولتی مشابهی با کشورهاي آلمان و اسپانیا نیزامضاء کرده است. پس از این توافقات بود که حمله مشترك روسیه و آمریکا به مزارع تولید تریاك در افغانستان نیز آغاز شد. گروه هاي مبارزه با قاچاق مواد مخدر از دوکشور آمریکا و روسیه به چهار کارگاه تهیه مواد مخدر در افغانستان حمله و آنها راپلمپ کردند. این عملیات از جهاتی بسیار مهم بود، زیرا اولین عملیات مشترك روسیه و آمریکا در مورد افغانستان به شمار می رفت.

از مهم ترین اهداف راهبردي روسیه که این کشور در بلند مدت به دنبال آن است، مقابله با حضور ناتو در همسایگی خود و حفظ منطقه حائل با نیروهاي آمریکایی و اروپایی است. هرچند روسیه همکاري هایی را با ناتو و آمریکا آغاز کرده اما همکاري هاي بیشتردر مورد موضوعات فنی است و دغدغه اصلی و راهبردي روسیه که همانا حفظ نفوذسنتی خود در آسیاي مرکزي، حفظ منطقه حائل افغانستان و هم چنین جلوگیري ازگسترش ناتو به شرق است، هم چنان وجود دارد.البته روسیه براي این که بتواند جایگاه مطلوبی را در افغانستان به دست آورد وحضور ناتو را در این کشور متعادل کند، از نقاط قوت مهمی بهره مند است .

نیروهاي ائتلاف مدتی است بحث خروج از افغانستان را به راه انداخته اند که همین مسئله می تواند فرصت مناسبی براي فعالیت هاي روسیه محسوب شود. نیروهاي رزمی ناتو درتلاش هستند تا سال 2014 میلادی به تدریج مسئولیت هاي امنیتی را به طرف افغانی واگذارکرده، از افغانستان خارج شوند و جاي خود را به نیروهاي آموزشی و حمایتی این سازمان بدهند. در همین حال روسیه در صدد است تا مسیرهایی را براي ثبات سیاسی وامنیتی، با ابتکار خود، براي افغانستان بیابد.گذشته از بحث خروج نیروهاي ائتلاف در سال 2014 میلادی انستیتوي بین ا لمللی در انگلیس، خواهان تغییرعمده راهبرد غرب در افغانستان شده است. این موسسه با حمایت از خروج بیشتر نیروهاي غربی از افغانستان و جابجایی نیروهاي باقی مانده به مناطق دیگر، خواستار بازاندیشی کامل در راهبرد جنگ درافغانستان است. به عبارتی دیگر، این طرح افغانستان را با خطی فرضی به دو بخش شمال و جنوب تقسیم می کند. بدین ترتیب این طرح براي طالبان فرصتی را فراهم می آورد تا در جنوب، با ساماندهی مناسبی به فعالیت هایش بپردازد. این ایده مشکلات بسیاري را براي افغانی ها ایجاد خواهد کرد.

ژنرال "جک کیگان" ازنظامیان برجسته آمریکایی که یکی از متفکرین اصلی در جریان برنامه هاي تحول درعراق در سال 2007 میلادی بود، نسبت به تفکرات موجود در سیاست خارجی آمریکا و انگلیس هشدار داد و اعلام کرد که چنین راهبردهایی باعث تقویت طالبان خواهد شد . وي براین باور است که هرگونه عقب نشینی و یا هر طرح دیگري از قبیل فدرالی کردن افغانستان توسط نیروهاي ائتلاف، به دلیل تنها گذاشتن مردم افغان با نیروهاي انتقام جوي طالبان، خیانتی بزرگ به آنان است. این مطالب که در گزارشی توسط "کیگان" و باهمکاري موسسه "هنري جکسن" منتشر شده است، پیش بینی می کند که چنین برنامه هایی مردم افغان را قانع می کند که حمایت کنونی آنها از حکومت، به پیشوازرفتن انتقام گیري طالبان پس از خروج نیروهاي ائتلاف خواهد بود. همین مسائل نگرانی و هراس مردم افغان را گسترش داده است.

چنین راهبردهاي مایوس کننده و البته اشتباهات گسترده امنیتی و سیاسی ازسوي نیروهاي ائتلاف، امید فعالیت هاي بیشتر را براي روسیه فراهم آورده و آنها با بهره گیري از این موقعیت، تلاش هاي سیاسی خود را گسترش داده اند. در مهم تر ین اقدام،رؤساي جمهوري روسیه، تاجیکستان، افغانستان و پاکستان، در کنفرانس سوچی روسیه واقع در ساحل دریاي سیاه در 19 آگوست 2010 میلادی دور دیگري از نشست چهار جانبه رابا هدف توسعه همکاري ها در عرصه هاي مختلف برگزار کردند. مبتکر اولیه این نشست روسیه بود تا بتواند به جمع بندي مناسبی با تمامی طرفین براي کنفرانس کابل دست یابد. طی این نشست ضمن بررسی اهکارهاي افزایش تعاملات اقتصادي، مسئلۀ زمان خروج نیروهاي ائتلاف و آینده مبهم امنیت در افغانستان، مورد توجه قرار گرفت . ازمهم ترین نکات این نشست بحث فروش سلاح به افغانستان توسط روسیه نیز بود . طبق توافقاتی که صورت گرفته قرار شده افغانستان براي تقویت نیروهاي امنیتی خود، ازروسیه تسلیحات جدیدي خریداري نماید.

بسیاري از تحلیل گران سیاسی بر این باورند که طی این نشست، روسیه تلاش کرده تا با استفاده از ناتوانی نیروهاي انگلیسی و آمریکایی در تامین امنیت افغانستان واز همه مهم تر پس از خروج آنان از افغانستان، نفوذ خود را گسترش دهد . برخی ازمتخصصین سیاسی مطرح نموده اند که از ظواهر نشست سوچی پیداست که محور بحث گردهم آیی چهار جانبه درباره ناکامی ناتو در افغانستان است. این کشور ها آگاه اند که به تدریج ناتو نیروهاي خود را از افغانستان خارج می سازد، بنابراین کشورهاي منطقه درصدد راهکاري هستند که جلوي سرایت بحران افغانستان را به سایر کشورها، پیش ازپیش بگیرند. البته روسیه سعی داشته نقش محوري خود را به طرفین و بازیگران جدي موجود در این نشست، به همه بقبولاند.

روسیه در کنفرانس کابل نیز نقش مهمی را بر عهده گرفته بود . روسیه در این کنفرانس نه تنها نقش هماهنگ کننده با تمامی طرفین از جمله پاکستان را داشت بلکه تلاش نمود تا موضوعات و محورهاي بحث را در این زمینه تعیین کند. طی اي نشست،روسیه کمک هایی هم به دولت افغانستان ارائه کرد. روسیه در طی چند سال اخیر، در142 پروژه اقتصادي نیز در افغانستان مشارکت داشته که تمامی آنها به منظور تقویت جامعه افغانستان و در مواردي تخریب مزارع کشت خشخاش و تریاك بوده است؛ تاشاید از این طریق جریان بی ثباتی و گسترش فساد مهار شود . البته فعالی ت هاي اقتصادي روسیه در این کشور، از سطح بالایی برخوردار نیست. در 2008 و 2009 میلادی ترازتجاري دو طرف 200 میلیون دلار بوده است.

در حال حاضر مهم ترین و البته فوري ترین هدف روسیه جلوگیري از توان رو به افزایش طالبان و موج بی ثباتی در افغانستان است. براي نیل به این مهم ، روسیه همکاري با ناتو را مطلوب ارزیابی کرده و در تلاش است تا فعالیت ها را در این زمینه توسعه دهد.از سوي دیگر، حضور ناتو در شرق براي روسیه همواره مهم بوده و دغدغه همیشگی و یکی از پایه هاي اختلاف بوده است . به همین دلیل روسیه تلاش هاي جدي اي را براي یافتن جایگاهی در این کشور آغاز کرده است، تا هم از تاثیرات منفی ناتو بکاهد و هم این که پس از خروج نیروهاي ائتلاف، با گسترش موج ناامنی مواجه نشود. اما این مسئله بدان معنا نیست که از همکاري با غرب سرباز بزند، زیرانزدیک ترین خطر در مورد افغانستان، نه حضور آمریکا و اروپا بلکه طالبان است./ر

منبع:ایران شرقی