نفوذ فرهنگي تركيه در تاجيكستان
تركيه با نگاهي به ايران در زمينه ساخت سريال‌هاي تاثير‌گذار و انتقال فرهنگ اصيل اسلامي ايراني به تاجيكستان، توانسته است در مدت زمان كوتاهي با در اختيار گرفتن فضاي فرهنگي و رسانه‌اي اين جمهوري، فضاي سكولار خود را به اين كشور فارس زبان مسلمان نشين آسياي مركزي انتقال دهد. حدود 2 سال پيش، زماني كه سريال "يوسف پيامبر (ع) " از طريق تلويزيون تاجيكستان پخش شد و سپس از طريق لوح‌هاي فشرده در سراسر اين كشور در دسترس عموم قرار گرفت، فضاي فرهنگي تاجيكستان به طور عميقي متحول شد. اين در حالي بود كه در تاريخ معاصر تاجيكستان هيچ فيلم يا سريالي نتوانسته بود به اندازه سريال يوسف پيامبر(ع) فراگير شود و توجه همه اقشار جامعه اين كشور را قطع نظر از اعتقادات مذهبي و گرايشات سياسي و فرهنگي به خود جلب كند. زماني كه اين سريال تلويزيوني وارد تاجيكستان شد، مردم اين كشور با بحران كمبود برق مواجه بودند و از دستگاه‌هاي مولد برق نيز در اين كشور خبري نبود ولي شوق ديدن اين سريال موجب فروش بي‌سابقه و بسيار سريع هزاران دستگاه مولد برق در اين كشور شد.
در همين حال، عده‌اي از مردم تاجيك به خاطر ديدن قسمت‌هاي جديدتر سريال "يوسف پيامبر (ع) " اقدام به خريد و نصب صدها گيرنده ماهواره كرده و از اين طريق براي هميشه بيننده شبكه‌هاي تلويزيوني جمهوري اسلامي ايران شدند. بنا بر اعلام رسانه‌هاي محلي از فروش سي‌دي‌هاي اين سريال، هزاران نفر در تاجيكستان منافع زيادي كسب كردند و با نام يوسف و زليخا، ده‌ها نوع پوشش، روسري، كفش و انواع پوشاك در بازارهاي تاجيكستان عرضه شد. در همين حال، موسيقي‌هاي اين سريال به روي زنگ تلفن‌هاي همراه هزاران نفر قرار گرفت. مهمتر از همه، سريال يوسف پيامبر (ع) بر روحيات و اعتقادات مردم و به خصوص نسل نوجوان و جوان تاجيكستان تاثير بسيار بزرگي بر جاي گذاشت. به بركت اين سريال بود كه هزاران نفر در كشورهاي تاجيكستان، ازبكستان، روسيه و ديگر كشورهاي شوروي سابق به نماز، روزه و مسجد گرايش پيدا كردند و ميزان صرف مشروبات الكلي كاهش يافت و تا مدت‌ها بعد، بخش قابل توجهي از تاجيك‌ها نام يوسف، زليخا و يعقوب را بر روي فرزندان تازه به دنيا آمده خود مي‌گذاشتند.
به عبارت ديگر نقش و تاثير فرهنگي اين سريال با 15 سال فعاليت فرهنگي و تاثير آن بر مردم تاجيكستان برابري مي‌كرد. در واقع بايستي بر اين نكته اذعان كرد كه با اين سريال بود كه قدرت فرهنگي و سيماي واقعي جمهوري اسلامي ايران براي تاجيك‌ها به نمايش گذاشته شد. اين همه رغبت به سريال يوسف پيامبر (ع) در تاجيكستان نشان داد كه مردم به غذاي معنوي نيازمندند و انتظار مي‌رفت كه اين تجربه موفق ايران تداوم پيدا كند زيرا مردم اين كشور با پايان يافتن سريال نيز تا مدتي تمايلي براي بيرون رفتن از اين فضاي روحاني نداشتند. البته در مراحل بعد چند فيلم و سريال ايراني نيز پخش شد ولي نتوانستند از نظر تاثير و جذابيت، جايگاه و موقعيت سريال يوسف پيامبر (ع) را براي خود تكرار كنند. اين در حالي بود كه براي حفظ جايگاه فرهنگي كه با پخش اين سريال براي ايران ايجاد شده بود، بايستي اقدامات جدي و حساب شده‌اي به مورد اجرا گذاشته مي‌شد اما ظاهرا كسي به فكر آن نبود. اين عدم توجه به نيازها و خواسته‌هاي فكري و فرهنگي مردم تاجيكستان از سوي ايران باعث شد تا كشورهايي كه به دنبال شناسايي فرصت‌ها و ابزار تاثيرگذاري بر روي اذهان و اعتقادات مردم منطقه هستند وارد عمل شوند.
شاهد اين مدعا تركيه است كه با توجه به تجربه سريال يوسف پيامبر (ع) اين واقعيت را دريافت كه از طريق پخش فيلم مي‌توان راه را براي نفوذ فرهنگي، هموار كرد. به همين منظور، آنكارا بلافاصله چند پروژه فرهنگي را در تاجيكستان در دستور كار خود قرار داد كه يكي از آن ها عرضه فيلم و سريال‌هاي مختلف در اين كشور بوده است. آنكارا از طريق سرمايه گذاري سفارت خود در دوشنبه مركزي را با نام "هم صدا " ايجاد كرد كه داراي استديو و ساير امكانات فني براي ترجمه و دوبله فيلم ها و سريال‌هاي تركي است. اين مركز براي دوبله سريال‌ها، هنرمندان سرشناس تاجيك را به همكاري فراخواند و در حال حاضر مشغول پخش چندين سريال از طريق برخي از شبكه‌هاي تلويزيوني تاجيكستان و همچنين فروش CD هاي اين سريال‌ها است.
همچنين 3 سريال تركي با نام‌هاي "رو به معرفت "، "حاميان " و "مثل يوسف " از طريق شبكه هاي مختلف تلويزيوني تاجيكستان پخش مي شوند. هم اكنون نيز حدود 20 قسمت از سريال رو به سوي معرفت كه محيط دانش آموزي در تركيه را به رشته تصوير كشيده، از طريق شبكه اول تلويزيون تاجيكستان كه مهمترين شبكه دولتي اين كشور است، پخش شده است. در همين راستا مركز فرهنگي هم صدا حدود 43 قسمت از سريال بيش از 100 قسمتي حاميان كه مبارزه يك نهاد امنيتي تركيه با گروه‌هاي افراطي را به تصوير كشيده است، را ترجمه، دوبله و در قالب CD وارد بازار كرده است. اين در حالي است كه سريال حاميان و رو به معرفت مورد توجه خاص مردم و به خصوص نوجوانان و جوانان تاجيكستان قرار گرفته است.
نكته مهم اينكه كودكان و نوجوانان تاجيك به شدت تحت تاثير قهرمان‌هاي سريال حاميان قرار گرفته و الگوي زندگي خود را در ميان آنان جستجو مي‌كنند. در چنين شرايطي كه سينماي تاجيكستان به دليل مشكلات مالي قدرت تهيه فيلم و سريال‌هايي مورد نيازهاي جامعه اين كشور را ندارد، كودكان و نوجوانان تاجيك، الگوي قهرمانان آرماني خود را در فيلم‌هاي خارجي جستجو مي‌كنند كه از اين نظر امروز تقريباً تمام فضاي فرهنگي تاجيكستان در اختيار سريال‌هاي تركي قرار گرفته است.
گذشته از اين، توجه نوجوانان و جوانان اين كشور به دليل اشتياق به آشنايي هرچه زودتر با سرنوشت قهرمانان، به رغم آنكه با زبان تركي آشنا نيستند، ولي باز هم اقدام به خريد و ديدن قسمت‌هاي دوبله نشده اين سريال‌ها مي‌كنند. توجه به اين سريال‌ها تا جايي است كه موجب بروز پديده‌اي بي سابقه اي در جامعه تاجيكستان شده است و آن اين است كه بهترين زمينه و توجيه براي افزايش كلاس‌هاي آموزش زبان تركي در اين كشور فارس زبان را فراهم كرده است كه بزرگترين كمك به توسعه نفوذ فرهنگي تركيه در تاجيكستان تلقي مي‌شود. بدون ترديد، يكي از اهداف مهمي توليد و پخش چنين سريال‌هايي، تبليغ ارزش‌هاي جامعه سكولار تركيه است كه به نظر مي‌رسد بعد از يك دوره توقف، بار ديگر پروژه معرفي نظام حكومتي تركيه به عنوان الگويي براي كشورهاي آسياي مركزي در دستور كار آمريكا و غرب قرار گرفته است. در اين سريال‌ها، هويت اسلامي ترك‌ها بازگو نشده و تنها به عباراتي از زبان قهرمانان اين فيلم از قبيل "انشاالله "، "از خدا بايد ترسيد "، "خدايا توبه " و ... بسنده شده است.
در مقابل در سريال حاميان، عده‌اي از جنايت كاران و به ويژه آنهايي كه براي قتل مردم بي گناه استخدام مي‌شوند، داراي محاسن بوده كه به طور غير مستقيم به تعلق مذهبي آنها اشاره و اذهان كودكان و نوجوانان را مسموم مي‌كند. در سريال رو به سوي معرفت نيز كه هرچند به ظاهر، محيط يك مدرسه به نمايش گذاشته مي‌شود، ولي هدف اصلي آن تبليغ ارزش‌هاي خاص موجود در فضاي آموزشي و فرهنگي يك كشور سكولار است كه تاثير خاص خود را بر جهانبيني و روحيات نسل نوجوان و جوان تاجيك دارد. اين در حالي است كه تا سال گذشته نيز فيلم‌ها و سريال‌هاي ديگر ايراني نظير "او يك فرشته بود "، "مسافران عشق "، "مريم مقدس "، "درد سر والدين " و "خوش ركاب " از طريق سيماي مستقل تاجيكستان پخش شده و در قياس با فيلم‌هاي ساير كشورها بالاترين تعداد بينندگان را به خود اختصاص داده بودند.
سيماي مستقل تاجيكستان، تنها شبكه تلويزيوني اين كشور است كه در چند سال گذشته همواره پخش سريال ها و فيلم هاي ايراني را در اولويت قرار داده و امروز به دليل بروز مشكلات فني و مالي فعاليت بسيار محدودي داشته و در حال از دست دادن بينندگان خود است. جاي بسي تامل است كه هم اكنون جاي فيلم‌ها و سريال‌هاي ايراني كه هيچ هزينه اي بابت ترجمه و دوبله براي تاجيكستان ندارد، خالي است و همانگونه كه اشاره شد اين فضا در اختيار سريال‌هاي تركي قرار گرفته كه نه تنها از نظر محتوي بلكه از نظر هنري نيز ضعف‌هاي فراواني دارند. اين در حالي است كه در تاجيكستان فيلم نامه‌هاي مناسبي با محيط فرهنگي، آداب و رسوم و ارزش‌هاي بومي اسلامي اين كشور وجود دارد، ولي به دليل مشكلات مالي امكان توليد فيلم و سريال براساس آنها وجود ندارد و به همين دليل كمك به تاجيكستان در اين عرصه كمك به حفظ اصالت فرهنگي تاجيك‌ها و مقابله با نفوذ فرهنگي كشورهاي بيگانه خواهد بود.