روند تحولات آسیای مرکزی بیانگر آن است، که این منطقه استراتژیک به تدریج وارد یک بازی خطرناک می شود. به عبارت دیگر، برخی دولت های این منطقه بابه میان توده ها کشیدن مسائل حساس، در جهت افروختن نزاع قومی، زمینه سازی می کنند. این دولت ها به تصور خود ، با این کارقصد دارند مردم را دررسیدگی به مسائل مهم مشارکت دهند واز این طریق راحت تر به اهداف خود دست یابند. اما واقعیت آن است، که با این کار آسیای مرکزی به تدریج به سوی جنگ های قومی ونژادی سوق داده می شود. چنین وضعیتی در روابط ازبکستان و قرقیزستان و ازبکستان و تاجیکستان بیشتر از سایر کشورها مشهود می باشد.

بعد از آن که در تاجیکستان طرح احداث "نیروگاه راغون" طرح ملی اعلام و سهام آن درمعرض فروش عمومی قرارگرفت ، ازبکستان با استفاده از ابزارها و کانال های مختلف مخالفت های خود را با این اقدام کشور همسایه تشدید کرد. این کار ابتدا با اظهارات شفاهی آغاز شد . سپس مقامات ازبک از تریبون های بین المللی استفاده کردندودر ادامه با ارسال نامه های اعتراضی به مقامات تاجیک جبهه مخالفت های خود را توسعه بخشیدند. در این میان تاشکند موفق شد شرکت روسی گاز پروم را از مشارکت در طرح راغون منصرف کند و چین را متقاعد نماید ، که احداث نیروگاه در رودخانه زرفشان که قرارداد آن میان پکن و دوشنبه به امضا رسیده بود را به حالت تعلیق درآورد.

تاجیکستان بابی اعتنایی به این کارشکنی های کشورهمسایه ، برنامه تکمیل" نیروگاه راغون"را دنبال می کرد در یک مدت کوتاه مبلغ 200 میلیون دلار سهام" نیروگاه راغون" فروخته شد و امور ساختمانی در این طرح مهم رونق بیشترگرفت. درچنین وضعیتی مقامات ازبک درابتدامبادرت به توقیف واگن های حامل مواد ساختمانی و غذاییپ، همچنین سوخت به تاجیکستان کردند. هرچند گفته می شود ، این کار از بهار سال 2010 میلادی آغاز شده است ، اما دلایل حاکی از آن است ، که ازبکستان از مدت ها قبل با هر بهانه ای واگن های متعلق به تاجیکستان را در قلمرو خود توقیف می کرده است. ولی این بار بیش از 2000 واگن حامل کالا برای شرکت های خصوصی و دولتی تاجیکستان از طرف راه آهن ازبکستان متوقف شده اند ، که این اقدام تاثیر منفی بر اقتصاد تاجیکستان و زندگی روزمره مردم ، به ویژه در استان ختلان ، وارد کرد. 

همزمان با این اقدام در برخی مناطق ازبکستان گردهمایی های اعتراضی بر ضد فعالیت کارخانه های مهم تاجیکستان ، از جمله کارخانه آلیومین سازمان دهی شد. در ادامه این مخالفت ها، معترضان ازبک با هدایت ساختارهای امنیتی این کشور، بارها جلوی راه حرکت قطار مسافربری دوشنبه به خجندکه از قلمرو ازبکستان عبور می کندراگرفتند. در این اعتراض ها شعارهای ضد نیروگاه راغون ، حتی ضد مردم تاجیک سر داده شد. رهبری جمهوری خودمختار قراقالپاقستان نیز باارسال نامه ای به دولت تاجیکستان ، ضمن مخالفت شدید با احداث" نیروگاه راغون" تقاضا کرد ، تکمیل این طرح فوری متوقف شود. گفتنی است که ، سال های اخیر گروه هایی در این جمهوری نوای جدا شدن ازازبکستان را زمزمه می کنند. این گروه ها می گویند:" دولت "اسلام کریم اف" با ملت قراقالپاق برخورد تبعیض آمیز داردو درصدد نابودی آداب و رسوم و زبان آنها برآمده است. به اعتقاد کارشناسان غربی ؛ اکنون به نظر می رسد ، تاشکند با وارد موضوع راغون نمودن این جمهوری جدایی طلب ، قصد دارد از یک سو جبهه مخالفت با ساختن نیروگاه ها در تاجیکستان و قرقیزستان را تقویت کند و از سوئی دیگر نهضت های خودشناسی به بیداری ملی در این جمهوری را منحرف نماید. 

مخالفت های ازبکستان باساخت نیروگاه ها در قرقیزستان و تاجیکستان بعد از آن که روسیه اعلام کرد در مسائل هیدروانرژی آسیای مرکزی ازمنافع تاشکندحمایت می کند ، ابعاد گسترده تری گرفت. درچنین وضعیتی ، بعد از تغییر دولت قرقیزستان درآوریل سال جاری میلادی ، تاجیکستان در دفاع از طرح های انرژی خود در منطقه ، تنها ماند و فشارهای تاشکند به این کشور بیشتر شد. اما آهسته آهسته شهروندان تاجیکستان نیز وارد عمل شدند و در پی اعتراض های انفرادی ، تاجیکان مقیم قرقیزستان با تجمع در مقابل سفارت ازبکستان در این کشور، نارضایتی خودرا ازتوقیف واگن های تاجیکستان درقلمرو ازبکستان ابرازوازمقامات ازبک خواستند درراستای آداب همسایه داری ، دست از این اقدام ضد بشری بردارند. در ادامه این روند روز 4 ژوئن زن های سرشناس تاجیکستان با تجمع در مقابل سفارت ازبکستان در شهر دوشنبه ، از رهبران ازبکستان دعوت کردند به محاصره اقتصادی تاجیکستان خاتمه دهد. در همین روز تاجیکان مقیم آمریکا نیز در مقابل سفارت ازبکستان در واشنگتن گردهمایی اعتراضی برپا نمودند

خطر جدی وقوع نزاع های قومی ، در قرقیزستان و در روزهای ناآرامی های این کشور شکل گرفت. روز 19 می در جلال آباد در پی رویارویی قرقیزها و ازبک های مقیم این استان، نخستین قربانیان نزاع های قومی به ثبت رسید. در این روز حدود پنج هزار قرقیزی درمرکز جلال آبادکه بخش اعظم اهالی آن را ازبک ها تشکیل می دهند ، تجمع کردند. این گردهمایی در حالی صورت می گرفتکه 20 سال قبل، در سال 1990 میلادی در این جا زد و خورد خونینی میان قرقیزها و ازبک ها به وقوع پیوست که 150 نفرکشته و صدها زخمی از هر دو طرف بر جای گذاشت. در پی تشنج اوضاع در جلال آباد که تخریب اماکن و به آتش کشیدن خودروها از جمله پیامدهای آن بود ، ازبکستان خودسرانه و بدون در اطلاع حکومت موقت بیشکک ، نظامیان و تجهیزات نظامی خود را در قلمرو این کشور در منطقه سوخ مستقر کرد. به منظور جلوگیری از گسترش ناآرامی ها روز 1 ژوئن مقامات امنیتی و نظامی دو کشور به طور اضطراری در استان فرغانه ازبکستان ملاقات کردند و در جهت کنترل اوضاع توافق نامه امضا کردند. احداث دیوار حائل در مناطق مرزی مورد بحث، خروج فوری تجهیزات نظامی و سربازان ازبک از قلمرو قرقیزستان از جمله این توافق ها بود. 

با توجه به عملکرد ازبکستان در توقیف طولانی مدت واگن ها و پیامدهای منفی آن بر اقتصادی کشورهای همسایه ، این احتمال وجودداردکه در ماه های آینده دامنه اعتراضات ضد سیاست های دولت" اسلام کریم اف" به دیگرکشورها ، ازجمله قزاقستان وافغانستان کشیده شود. زیراگروهی ازتاجران قزاق ازآن ناراضی هستندکه ازبکستان مانع انتقال کالای آنها به همکاران و مشتریانشان در تاجیکستان شده است ، خسارات فراوانی به آنها وارد کرده است. این دسته از تجار قزاق در صدد ارسال نامه اعتراضی به مسئولان ازبک هستند. 

از سوئی دیگر روز 3 ژوئن" غلام محمد اِلَکی" ، وزیر تجارت و صنایع افغانستان با لحن اعتراض آمیزی گفت:" توقیف 5،3 هزار تانکر حامل مواد سوخت درقلمرو ازبکستان، باعث کمبود و افزایش قیمت موارد سوخت در افغانستان شده است". وزیر تجارت و صنایع افغانستان از عملکرد تاشکند در توقیف واگن های این کشور با لحن شدید انتقاد کرد و اکنون بعد از تاجیکستان ، افغانستان نیز از عملکرد ازبکستان در توقیف واگن ها و پیامدهای آن صدای اعتراض بلند کرد.

بدون تردید اعتراض ها در مقابل آن چه که عملکرد ضد بشری ازبکستان در محاصره اقتصاد همسایگان توصیف می شود ، عواقب اسف باری برای دولت تاشکند به همراه خواهد داشت. اگر این اعتراض های مسالمت آمیز راه به جایی نبرند و دولت تاشکند در پس حمایت های روسیه و دیگر قدرت های سلطه طلب و منفعت جو ، به سیاست های ضد معیارهای بین المللی خود ادامه دهد، بعید نیست که مخالفان سیاست های تاشکند دست به اقدامات دیگری بزنند. چنین تحولی بیش از هر کشور دیگری در افغانستان محتمل است و طرح های در حال اجرای ازبکستان در این کشور در معرض خطرات جدی قرار خواهند گرفت. به عبارت دیگر، به طور تقریبا غیرقابل محسوس آسیای مرکزی به سوی ناآرامی های قومی در حال حرکت است، تحولی که بیش از هر چیز دیگری سیاست های دولت "اسلام کریم اف" عامل اصلی آن خواهد بود. لذا هنوز که دیر نشده، باید سران این منطقه در جهت حل این بحران بدون دخالت بیگانگان ، خود دست به اقدام شوند. / خ

منیع: ایران شرقی- خرداد 1389