ارمنستان پس از چندین دهه کشمکش و جدال منطقه ای، می روند تا دوره ای از همکاری را آغاز نمایند.

سفر ماه سپتامبر سال ۲۰۰۸ عبدالله گل رئیس جمهور ترکیه به ایروان که در چارچوب دیدارهای مقدماتی جام جهانی ۲۰۱۰ میلادی برگزار شد و به دیپلماسی فوتبال موسوم گردید، بعنوان اولین سفر یک مسئول ارشد ترکیه ای به این کشور، فصل جدیدی را در مناسبات ترکیه و ارمنستان گشود و دریچه امیدی به روی عادی شدن مناسبات دوجانبه باز گردید، بطوریکه مقامات ارشد دو کشور اعلام نمودند هرگز تا بدین اندازه به یکدیگر نزدیک نشده بودند.

در این راستا نخست وزیر ترکیه طی اظهاراتی گفت؛ امید دارد این سفر روابط تیره ۹۰ ساله این دوکشور را بهبود بخشد. این برای اولین بار است که یک مقام عالی‌رتبه ترکیه بعد از گذشت ۷۳ سال به ایروان سفر می‌کند، قبل از وی “عصمت این‌اونو” نخست‌وزیر وقت ترکیه در سال ۱۹۳۵ به ارمنستان سفر کرده بود. اوج این روند اقدام وزیران امورخارجه ترکیه و ارمنستان در امضای موافقتنامه پنج ماده ای با میانجیگری سوئیس بود که در آن بر عادی سازی مناسبات، بازگشایی مرز، شناسایی قرارداد قارص و بررسی مشترک مساله کشتار ۱۹۱۵ ارامنه تاکید شده است.

بر این اساس، دو کشور دو پروتکل تنظیم و درمورد آنها توافق کرده‌اند. پروتکل اول در خصوص از سرگیری روابط دیپلماتیک و پروتکل دوم در باب توسعة مناسبات درحوزه‌های و زمینه‌های مختلف است که هر یک دارای مفاد و بندهای مختلفی می باشد. هر دو توافقنامه می بایستی به پارلمان‌های دو کشور ارائه شود تا پس از تصویب در مرحلة اجرا قرار گیرد. دو کشور به سبب اختلافات مرزی ارمنستان با آذربایجان در قره باغ و همچنین در ارتباط با کشتار ارامنه در زمان عثمانی(۱۹۱۵) اختلافات عمیقی دارند.

با این وجود ترکیه پس از آمریکا دومین کشوری بود که در تاریخ ۱۶ آوریل ۱۹۹۱، ارمنستان را به رسمیت شناخت و کمک های انسانی از قبیل غذا و برق به این کشور ارسال کرد و به دیگر کشورها اجازه داد تا از خاک ترکیه برای رساندن کمک های مردمی خود به ارمنستان استفاده کنند.ادامه..

همچنین از ارمنستان دعوت کرد تا به عنوان یکی از اعضای موسس همکاری اقتصادی دریای سیاه، در این نشست شرکت کند. در تاریخ ۱۰ ژانویه سال ۲۰۰۲ قانون محدودیت ورود به ترکیه برداشته شد و ۱۰۰ هزار ارمنی که در ترکیه به صورت غیر قانونی کار می کردند اجازه اقامت در ترکیه را گرفتند. همچنین با وجود تمام مشکلات بین دو کشور فعالیت های بازرگانی آنها از طریق ایران و گرجستان برقرار است و حدود ۲۰ شرکت با حضور بازرگانان ترک و ارمنی به فعالیت مشغولند. با توجه به آمار غیر رسمی ارزش معاملات بین دو کشور از ۳۰ میلیون دلار در سال ۱۹۹۷ به ۲۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۰۷ افزایش یافته است.

اما یکی از موضوعاتی که باعث ایجاد اختلاف بین دوکشور شده، درگیری بین ارمنستان وآذربایجان است. ترکیه که با شعارهای پان ترکیستی، اتحاد ترکهای جهان و شعار دو دولت ویک ملت در آذربایجان ورود پیدا کرده و خود را به عنوان شریک راهبردی آذریها معرفی نموده بود باید دراین بحران طرف آذری ها را میگرفت تا نشان دهد به شعارهایش پایبند است.

مناقشه بین ارمنستان و آذربایجان در سال ۱۹۸۸ به علت ادعای ارضی ارمنستان به خاک آذربایجان آغاز شده است که در پی حملات ارمنستان به آذربایجان از سال ۱۹۹۳ بیست درصد از سرزمینهای متعلق به آذربایجان، یعنی منطقه قره باغ کوهستانی همراه با ۷ شهر و ناحیه دیگر اطراف آن همچنان تحت اشغال ارتش ارمنستان میباشد. طی این جنگ ۴۰ هزار نفر در منطقه قره باغ و ۷۰۰ هزار نفر در دیگر مناطق آذربایجان بی خانمان شدند. به دلیل این مناقشه ۱۳ درصد از مردم آذربایجان در سرزمین های خود مهاجر شدند و به همین علت ترکیه مرزهای زمین خود؛ به طول ۳۲۵ کیلومتر را در آوریل ۱۹۹۳ و مرزهای هوایی خود را در سال ۱۹۹۴ با ارمنستان بست.

اگر چه این جنگ برای ارمنستان نیزخساراتی را بدنبال داشت، بطوریکه باعث مسدود شدن شرق و غرب ارمنستان به آذربایجان و ترکیه شده و تنها راه ارتباطی ارمنستان از طریق ایران و گرجستان است. همچنین سالها رکود اقتصادی، مهاجرت افراد تحصیل کرده به آمریکا و روسیه و کاهش آمار جمعیتی این کشور از ۸/۳ میلیون نفری (سال۱۹۹۰) به ۴/۲میلیون، از دیگرخسارات وارده به این کشور میباشد.

ارمنی ها می گویند، بیش از یک میلیون و پانصد هزار نفر از مردم ارمنستان در فاصله سالهای ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۷ به دست دولت عثمانی کشته شده اند. چند کشور دیگر جهان نیز این ادعا را تایید کرده اند. اما دولت جمهوری ترکیه که در سال ۱۹۲۲ جانشین امپراتوری عثمانی شد، با رد ادعاهای ارمنستان می گوید؛ تنها بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار نفر از مردم ترکیه و ارمنستان در جنگ جهانی دوم کشته شده اند که کشته شدن این افراد هم اقدامی غیرعمد و هدف از آن نسل کشی نبوده است. هرساله محافلی درآمریکا بر اساس فشار لابی ارامنه در این کشور موضوع شناسایی نسل کشی دردوران عثمانی را درمجلس نمایندگان آمریکا مطرح می‌کنند. ولی تاکنون دولت‌های آمریکا ازتصویب این طرح دردقایق آخر جلوگیری کرده‌ اند. بطوریکه هشت سال پیش هم کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا طرحی مشابه را تصویب کردکه مداخله بیل کلینتون، رئیس جمهور وقت آمریکا مانع از مذاکره و رای گیری مجلس در مورد آن شد. روز ۲۴ آوریل روزی است که کاخ سفید آن را “روز یادبود ارمنیها” نامگذاری کرده است و آنکارا تلاش میکند تا پیش از نسل کشی خواندن کشتار ارامنه از سوی کنگره آمریکا، روابط خود با ایروان را بهبود بخشد.

یکی از اقداماتی که ترکیه برای رهایی ازاعمال فشارهای بین المللی پیشنهاد کرده این است که آرشیوهای دولتی بازشوند وکمیته ای از کارشناسان و مورخان مستقل به بررسی ادعاهای قتل عام ارامنه بپردازند. اما ارمنستان اعلام نموده که اختلافات بین ترکیه و ارمنستان سیاسی است و مورخان نمی توانند آن را حل کنند.

بعد از فروپاشی شوروی و ظهور جمهوری‌های جدید، آمریکا در وحله اول به روابط خود با روسیه اهمیت بیشتری می‌داد، اما وجود منابع غنی نفت و گاز موجب شد تا ازسال ۱۹۹۰ به بعد مسکو و واشنگتن در منطقه قفقاز با هم به رقابت بپردازند. رسیدن به منابع انرژی و در کنترل در آوردن خط لوله ای که انرژی خزر را به اروپا و آمریکا می‌رساند فضای سیاسی منطقه را به سوی دو قطبی شدن سوق داد. در این ایام آمریکا، روسیه، ایران و ترکیه نگران نفوذ رقبای خود در قفقاز بودند.

کشورهای منطقه قفقازجنوبی شامل گرجستان- آذربایجان- ارمنستان را به هیچ‌وجه نمی‌توان کشورهای قدرتمندی دانست. در حال حاضر مجموع جمعیت ۳ کشور حدود ۱۷ میلیون است که ۸ میلیون ساکن آذربایجان ۴ میلیون ارمنی و ۵ میلیون گرجی است و تولید ناخالص این ۳ کشور حدود ۱۰ میلیارد دلار می‌باشد. همچنین این منطقه حائل میان روسیه، خاورمیانه، اروپا و آسیای مرکزی است که چهارراه برخورد قدرتهای بزرگ می باشد. از این روست که قدرتهای جهانی برای صلح وثبات دراین منطقه اهمیت ویژه ای قائل اند و فشار آنان براین دو کشور برای رسیدن به وضعیت مطلوب ، مطلبی آشکار است. این موضوع در بیانات مسئولان کشورهای آذربایجان و ترکیه مورد تاکید قرار گرفته است. بطوریکه صابر رستمخانلی رهبر حزب مخالف همبستگی شهروندی و نماینده مجلس ملی جمهوری آذربایجان طی بیاناتی میگوید: بهبود مناسبات ترکیه و ارمنستان تنها ناشی از اراده دولت آنکارا نیست، بلکه با خواست و دیکته اتحادیه اروپا، آمریکا و دیگرکشورهای خارجی انجام می شود.

غربی ها و ترکیه به خوبی میدانند هرگونه درگیری بین آذربایجان وارمنستان آن هم اندکی بعد از افتتاح خط لوله نفتی باکو- تفلیس- جیهان (از فاصله ۳۰ کیلومتری شمال قره‌باغ می‌گذرد)، جدا از یک تنش سیاسی، ضربه‌ای سنگین بر توسعه منابع انرژی خزر وارد کرده و موجب بالا رفتن قیمت نفت در جهان خواهد شد که این مسأله اصلاً به سود آنها نمی‌باشد. همچنین در صورت بروز جنگ سرمایه‌گذاران خارجی تمایلی به حضور در منطقه نخواهند داشت و منافع قدرتهای غربی هم به مخاطره خواهد افتاد. این مسأله موجب شده است تا آمریکا و غرب راه‌حل سیاسی و مسالمت‌آمیزی برای حل این بحران پیشنهاد دهند.ادامه…

به بیان دیگر، بعد از شروع درگیری، گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا به ریاست مشترک روسیه، فرانسه وایالات متحده آمریکا در مناقشه قره باغ کوهستانی میانجیگری می کنند که تابحال فعالیتهای آنها هیچ نتیجه ای نداشته است.

 گزینه های پیش روی ترکیه بدین صورت می توان فهرست کرد:

 فرصت ها

 ۱- افزایش نفوذ ترکیه در قفقاز

۲- فشار اتحادیه اروپا، آمریکا برای حل این موضوع = گرفتن امتیاز از آنان توسط ترکیه

 ۳- تبدیل شدن به بازیگر قدرتمند منطقه ای = ضرورت بهبود مناسبات با ارمنستان

 ۴- تبدیل شدن به یک مسیر ترانزیت انرژی به بازارهای غربی

 ۵- هموار شدن مسیر عضویت در اتحادیه اروپا

 ۶- ایجاد مسیرجدید انتقال نفت و گاز از طریق ارمنستان

 ۷- معرفی ترکیه به عنوان بهترین مسیر برای صادرات نفت وگاز

 ۸- افزایش مبادلات اقتصادی با ارمنستان

 ۹- رشد ۲۰ درصدی اقتصاد در شرق ترکیه

 ۱۰- افزایش سود و ارزش افزوده اقتصاد ملی ترکیه

 ۱۱- محدود شدن نفوذ روسیه و ایران در منطقه

 تهدیدات

 ۱- ترس از واکنش مردم، نمایندگان مجلس و رسانه های آذربایجان(مسئله قره باغ)

 ۲- طرح شدن جدی ادعای قتل عام ارامنه(۱۹۱۵)

 ۳- وجودمشکلات مرزی و عدم شناسایی قرارداد قارص توسط ارمنستان

 ۴- مخالفت افکارعمومی مردم، نخبگان و احزاب سیاسی ترکیه

 ۵- عدم حل مشکلات با ارمنستان، ایجاد مشکل درمسیرالحاق این کشور به اتحادیه اروپا

 ۶- عدم تصویب مفاد توافق نامه در پارلمان این کشور

 ۷- ترس از عواقب تصویب قتل عام ارامنه در کنگره ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا

 ۸- چالش جدید و رقابت منفی در منطقه، مخاطره سرمایه گذاری در ترکیه

    ترکیه به عنوان بازیگر منطقه ای برای وارد شدن به صحنه قفقاز تلاش می کند و بهبود مناسبات با ارمنستان را ضروری می داند بطوریکه آمریکا و اتحادیه اروپا نیز از این ایده حمایت و طرفداری میکنند. از نظر اقتصادی، جذاب ترین چهره جمهوری‌های قفقاز به منابع قابل توجه نفت و گاز این مناطق مربوط می‌شود. ترکیه به عنوان کشوری فاقد منابع حیاتی انرژی، آرزو دارد تا روی موضوع واردات انرژی از این مناطق سرمایه‌گذاری کرده و ضمن کاهش وابستگی بیش از حد به خاورمیانه، در راه تبدیل خود به یک مسیر ترانزیت انرژی به بازارهای غربی گام بر دارد.

علاوه بر کشورهای تولید کننده انرژی، قدرتهای منطقه‌ای و جهانی نیز خودشان یک گروه فشار قابل توجه و مهمی برای این موضوع هستند. در حالیکه سیاست رسمی ایالات متحده در ساخت خط لوله “باکو ـ جیهان” محدود کردن نفوذ روسیه و ایران بوده، ولی نگرانی و دغدغه شرکت‌های نفتی امنیت این خطوط در ترکیه (به دلیل احتمال خربکاری توسط ناسیونالیست‌های کرد)، گرجستان(تجزیه‌طلبان این کشور) و مسئله جنگ میان ارمنستان و آذربایجان میباشد. به همین منظور ترکیه دست به یک تلاش دیپلماتیک زد تا با ایجاد روابط حسنه با ارمنستان از یکسو، و ایجاد آشتی بین آذربایجان و ارمنستان از سویی دیگر زمینه از بین بردن این نگرانی را فراهم نماید.

ترکیه در سیاست های خود در قفقاز، جمهوری آذربایجان را به عنوان اولویت اول استراتژی، گرجستان به عنوان سکوی دسترسی و ارمنستان را به عنوان مهارکننده تهدید، برنامه ریزی کرده بود؛ بطوریکه د ارمنستان در پروژه های بزرگ این منطقه در زمینه راه های ارتباطی و حمل و نقل مواد سوختی به سوی غرب، جایی نداشت. از این رو خط لوله ی نفتی باکو- تفلیس- جیهان و خط لوله ی گازی باکو- تفلیس- ارزروم و راه آهن کارس- تفلیس- باکو همه ارمنستان را دور می زنند. ولیکن ترکها با تغییر در راهبرد سیاست خارجی خود خواهان حل مشکل خود با ارمنستان هستند. تمامی این مذاکرات و سیاست جدید آنکارا، انعکاسی از اجرای یک سیاست فعال منطقه ائی از سوی ترکیه و منطق عدم باقی ماندن مسئله ائی با همسایگانش میباشد.

 به گفته ی ایلقار محمدوف، کارشناس سیاسی آذربایجانی، اوضاع منطقه پس از قطع رابطه ی دیپلماتیک میان روسیه و گرجستان تغییر کرده است. پیش تر، گرجستان گذرگاه روسیه به سوی ارمنستان بود، ولیکن اکنون این گذرگاه بسته شده است و توسعه ی ارمنستان به مرز ایران وابسته است. رهبران ترکیه می خواهند به ارمنستان بفهمانند که همکاری منطقه ای برای آنان سودمند است. علاوه بر این افزایش روز افزودن تعداد توریست های ارمنی باز دید کننده از ترکیه، صدور اجازه از طرف ترکیه به فعالیت قاچاق نیروی کار ارمنی، افزایش حجم مبادلات تجاری گرچه از طرق غیر مستقیم و دید و بازدید های فرهنگی، همه به عنوان تحولات مثبتی در روابط فی مابین ارزیابی می گردند. طبیعتا این روند، در فرآیند عادی سازی اوضاع در قفقاز نیز تاثیرات مستقیمی خواهد داشت.

با وجود تمام اختلافات موجود بین ترکیه و ارمنستان، ارتباط ارمنستان با ترکیه می تواند به روابط هر دوی این کشورها با غرب نیز تاثیر بگذارد. مناقشه قره باغ نیز یکی دیگر از مسائلی است که ارمنستان را در محافل جهانی مورد مواخذه قرار می دهد. ترکیه نیز درصدد است تا بتواند عضویت دائم اتحادیه اروپا را به دست آورد. لذا باید ابتدا تمام مشکلات خود را با ارمنستان حل و فصل کند. بنابراین شاید زمان آن رسیده باشد که هر دو کشور گامهای موثری را برای پیشبرد صلح به کار گیرند.

وزیر خارجه ترکیه گفت: ترکیه نمونه صلح در منطقه و همچنین در قفقاز و خاورمیانه میباشد، لذا نباید با مشکلات مرزی با همسایه خود مواجه شود. به گفته وی، دیدگاه ارمنستان در مورد پیروزی با اشغالی اراضی آذربایجان، طرز تفکره درستی نیست، خیلی ها می پندارند که ارمنستان با اشغال کردن اراضی آذربایجان پیروز شده است، لیکن این چنین نیست. دولت ارمنستان روز به روز فقیر میشود و مردم ارمنستان این کشور را ترک میکنند. به این دلیل اوضاع پیش آمده در قفقاز به نفع ترکیه، آذربایجان و ارمنستان نیست.

با رفع تنش، ترکیه بهتر و آسان‌تر می‌تواند خودش را به عنوان بهترین مسیر برای صادرات نفت و گاز منطقه‌ معرفی نماید، مخصوصاً اگر قرار باشد که خطوط لوله ای از طریق ارمنستان ـ تا یک راه پر پیچ و خم دیگر ـ عبور کند. همچنین رئیس جمهور ترکیه در جای دیگری میگوید: موارد متعددی وجود دارد که ترکیه وارمنستان می توانند درباره آنها با یکدیگر همکاری کنند که از جمله آنها می توان به ایجاد مناطق صنعتی در مرزهای مشترک اشاره کرد. در این راستا علی گونسوی، رئیس اطاق بازرگانی شهر کارس در شرق ترکیه پیش بینی می کند که بازگشایی مرزهای ترکیه و ارمنستان به رشد ۲۰ درصدی اقتصاد این منطقه منجر شود که محرکی برای خروج از عقب ماندگی در مناطق شرقی ترکیه خواهد بود. این بازگشایی همچنین به آنکارا کمک میکند رویای جاه طلبانه خود برای تبدیل شدن به وزنه ای سیاسی در سطح منطقه را با قدرت بیشتری پیگیری کند. این درحالیست که صادرات از ترکیه به ارمنستان حدود هفت برابر افزایش یافته و هم اکنون بالغ بر ۲۶۷ میلیون دلار است.

این امر به امنیت ملی ترکیه نیز کمک خواهد کرد تا دغدغه های اصلی خود را مرتفع سازد و حال را به آینده پیوند بزند، زیرا هرگونه چالش جدید و رقابت منفی در محیط درون و نیز پیرامون قفقاز میتواند سرمایه گذاری و آینده ترکیه را به مخاطره بیاندازد. به عنوان نمونه در صورت انتقال و جریان یافتن نفت و گاز آذربایجان از طریق ارمنستان به ترکیه و سپس اروپا ، در نهایت نقطه اتکای امنیت استراتژی ترکیه در خارج از محدوده سرزمینی این کشور قرار می گیرد. این موضوع همزمان اهمیت سود و ارزش افزوده در اقتصاد ملی ترکیه نیز دارد و در صورت تغییر این شرایط و وارد شدن ترکیه به نظام رقابتی در عرصه های امنیتی _ اقتصادی این وضع می تواند بر توان ملی ترکیه تأثیر بگذارد.

 عکس‌العمل‌ها در خصوص موضوع عادی‌سازی روبط ترکیه و ارمنستان که یک مسئلة مهم منطقه‌ای و به روز است متفاوت میباشد. کشورهای غربی موافق این پروسه هستند و در مقاطع مختلف نیز جانب‌داری خود را ازعادی‌سازی روابط این دو کشور اعلام کرده اند. به عبارت بهتر می‌توان گفت که محرک و مشوق ترکیه در وارد شدن به این فرآیند آمریکا و کشورها غربی هستند. در مقابل بسیاری از نخبگان و احزاب سیاسی ترکیه مخالف عادی‌سازی روابط با ارمنستان بوده و بر اتحاد راهبردی با آذربایجان تأکید و حل مسئله قره‌باغ را به عنوان پیش‌شرطِ هرگونه مذاکره با ارمنستان برای ازسرگیری روابط مطرح می کنند. به اعتقاد آنها موضع‌گیری نرم ترکیه در این خصوص، باعث افزایش تحرک ارمنستان به کمک لابی خود، برای اعمال فشار علیه ترکیه از طرف جامعة بین‌المللی خواهد شد، همچنین نارضایتی آذریها را هم در پی خواهد داشت.

به گفته دیندار بلال دیندار مسئول فدراسیون همکاری ترکیه – آذربایجان، اخیرا گسترش مناسبات ترکیه وارمنستان در خود ترکیه و آذربایجان موجب نگرانی شده است و سنجش افکار در ترکیه نشانگر آن ست که ۹۶ درصد مردم مخالف بازگشایی مرزهای مشترک هستند.

براین اساس و در اثر فشار لابی آذری، همچنین نارضایتی مردم و احزاب ملی گرا، مسئولان ترکیه مجبور به اتخاذ مواضعی در حمایت از آذربایجان شده اند. در همین راستا وزیر امور خارجه آذربایجان به امضای این توافقنامه واکنش نشان داده و اعلام میکند، باز شدن مرز بین ترکیه و ارمنستان بدون حل شدن موضوع قره‌باغ با منافع ملی جمهوری آذربایجان مغایرت دارد. بطوریکه مقامات ترکیه در پاسخ به این دغدغه آذریها اعلام کرده اند قبل از پایان اشغال قره باغ، گذرگاه های مرزی این گشور بر روی ارمنستان باز نخواهد شد. همچنین اردوغان تاکید کرده است که آنکارا در تمام مراحل روابط ارمنی- ترکی، منافع آذربایجان را مدنظر قرارخواهد داد.

شایان ذکر است که در پی تلاش‌های ترکیه برای عادی‌سازی روابط با ارمنستان، آذربایجان با فراخواندن سفیر ترکیه به وزارت خارجة خود، به وی تأکید کرد که آنکارا نباید اقدامی علیه منافع باکو انجام دهد. به تبع همین موضع‌گیری‌ها و فشار افکار عمومی بود که آنکارا تأکید کرد، موضع این کشور در قبال آذربایجان غیرقابل تغییر است.

با توجه به اینکه در هر دو کشور(ترکیه-آذر) احزاب مخالف به توافق ترکیه و ارمنستان برای فراهم کردن زمینه برقراری روابط دیپلماتیک و بازگشائی مرز مشترک واکنش نشان داده اند،‌ موضع ترکیه دچار نوعی تناقض شده است. چرا که احمد داوداوغلو وزیر امور خارجه ترکیه از یک سو ابراز امیدواری می کند، مرز مشترک دو کشور تا پایان سال جاری گشوده شود و از سوی دیگر تاکید میکند که صلح با ارمنستان تنها در صورت برقراری آشتی میان ارمنستان وآذربایجان پایدار خواهد بود، لذا این سخن ایشان واقع بینانه است که ترکیه و ارمنستان هنوز در ابتدای یک روند طولانی قرار دارند و هیچکس نمی داند که این روند تا چه زمانی به طول خواهد کشید.

علاوه براین روزنامه ترکی حریت می نویسد ترکیه در مذاکرات با ارمنستان پیگیر خواسته های آذربایجان بوده است. حریت بعنوان مثال به نقل ازمنبع ناشناس وزارت امور خارجه ترکیه می گوید: در مذاکرات با ارمنستان ما درباره تمام جزئیات همکاران آذربایجانی خود را مطلع ساخته ایم و بعضی از بندهای صورتجلسات را هم بنا به تأکید آذربایجانی ها قید کرده ایم، لذا علتی برای نگرانی نیست که برادران آذربایجانی ما ابراز نارضایتی کنند. به این ترتیب واکنش آذربایجان بعد از صدور سند، بر خلاف نقشه راه که در ماه آوریل امضا شده است، بسیار ملایم بود.

در همین زمینه نشریه ترکی رادیکال اعلام کرد وزیر امور خارجه ترکیه طی گفتگوی تلفنی با وزیر امور خارجه آمریکا، روسیه و رئیس فرانسوی گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا به آنها اطلاع داده است که تفاهم نامه تنظیم شده در صورت عدم تحول در حل مسئله قره باغ مورد تأیید قرار نخواهد گرفت و آنها را به اعمال فشار بر ارمنستان فراخوانده است.

یعنی آنکارا با کنایه می گوید اگر در مسئله قره باغ کوهستانی پیشرفت نباشد، تفاهم نامه تأیید نخواهد شدواین چیزی جز طرح مسئله قره باغ بعنوان پیش شرط نیست.

حل و فصل اختلاف با ارمنستان به بهبود وجهه ترکیه به عنوان کشوری که اصلاحات را از درون آغاز کرده و در سطح منطقه هم به دنبال برقراری صلح و ثبات است، کمک شایان توجهی می کند. علاوه بر آن عبور از خصومت های دیرینه با ارمنستان راه را برای الحاق این کشور به اتحادیه اروپا هموارتر خواهد کرد. بطوریکه وزیر امور خارجه ترکیه طی بیاناتی می گوید گشایش مرزهای ترکیه – ارمنستان برای برقرای صلح در قفقاز میباشد. این فقط در رابطه با مناسبات ترکیه ارمنستان نیست، بلکه مرتبط با مشکلات منطقه ای میباشد. ترکیه خواستار حل مناقشات راکد و برقراری صلح در منطقه است. همچنین سرژ سرکیسیان رئیس جمهور ارمنستان در موافقت با این موضوع اظهار میدارد، کشورش هیچگاه با پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا مخالفت نکرده است.

وی می گوید: عضویت ترکیه را در اتحادیه اروپا بسیار مهم میدانیم، زیرا انتظار داریم ترکیه به عنوان کشور همسایه در روابط خود با ارمنستان به معیارهای اتحادیه اروپا توجه کند. سرکیسیان ابراز امیدواری میکند، روابط سیاسی و اقتصادی کشورش و ترکیه بر پایه تفاهم و احترام متقابل توسعه یابد. در غیر این صورت بی اعتمادی میان دو طرف تشدید خواهد شد.

از طرف دیگر ترکیه که در رؤیای عضویت در اتحادیه اروپا بسر میبرد مجبور است دیگر ملاحظات این اتحادیه را رعایت کند.

در این راستا کارن بکاریان (رییس سازمان اجتماعی همگرایی اروپا) تاکید میکند، متوقف ساختن روند مذاکرات برای عادی سازی روابط میان ارمنستان و ترکیه به ضرر منافع ملی ترکیه می باشد چرا که ترکیه خواستار افزایش نقش و تاثیرات خود در قفقاز جنوبی است. لذا برای رسیدن به این هدف برقراری روابط عادی میان ترکیه و تمام کشورهای همسایه امری ضروریست. این کارشناس یادآوری کرده است که به جز مسئله عادی سازی روابط میان ارمنستان و ترکیه، مشکلات دیگری از جمله – مسایل کردها و قبرس نیز وجود دارد که در راه عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا مشکلاتی متعددی ایجاد می کند. به همین دلیل است که حمایت دیمیتری کریستوفیاس رییس جمهور بخش یونانی نشین قبرس که گفته بود کشورش از روند عادی سازی روابط ترکیه وارمنستان حمایت می کند، مهم ارزیابی میشود. اگر چه بنظر کاتینکا باریش کارشناس مرکز اصلاحات اروپا (CER) در لندن، بهبودی روابط ترکیه با ارمنستان موجب میشود که ترکیه برای اروپا به عنوان کشور دارای مسئولیت در منطقه مطرح شود و این امر برای عضو شدن در اتحادیه اروپا موثر خواهد کرد.

 تجدید حیات قدرت و نفوذ روسیه همواره به عنوان یک تهدید اساسی برای منافع امنیتی آنکارا تفسیر میشود. بطوریکه مواضع اتخاذ شده توسط روسیه در قبال سیاست‌های یکدیگر به افزایش تنش‌ها و بی‌ثباتی‌ها در این منطقه کمک کرده‌ است. ترکیه همواره منتقد فعالیت‌ها و اقدامات روسیه بوده است. روسها نیز از این انتقادات خشمگین شده و در مقابل، مدت طولانی است که از جنبش جدایی طلب کردهای ترکیه حمایت می‌کند، و این هم به نوبه خود باعث انتقاد از جانب آنکارا شده است. به همین دلیل در صورت تحقق صلح بین دوکشور، ارمنستان بعنوان یکی ار اصلی ترین شرکای روسیه در منطقه در ترسیم آینده روابط سیاسی خود با روسها با مشکل مواجه خواهد شد و کاهش نفوذ روسیه را در بر خواهد داشت که این همان خواسته ترکیه است. فعالیت آنکارا، انعکاسی از اجرای یک سیاست فعال منطقه ائی و منطق عدم باقی ماندن مسئله ائی با همسایگانش میباشد.

طبیعتا این روند، در جهت عادی سازی اوضاع در قفقاز نیز تاثیرات مستقیمی خواهد داشت. لذا تلاش ترکیه در جهت وارد ساختن آذربایجان به چرخ مذاکرات با ارمنستان و تبدیل آن به مذاکرات سه جانبه را نیز باید در همین چهارچوب مطالعه نمود. انتظار میرود مذاکرات سه جانبه به حل و فصل مسئله قره باغ و عقب نشینی ارمنستان از سرزمین های تحت اشغال آذربایجان منجر شود. کما اینکه میتوان مذاکرات پی در پی علی باباجان وزیر امور خارجه ترکیه با مقامات آذربایجان در مورد نتایج مذاکرات و تسریع روند آنرا، تحولی مثبت در راستای حل مشکلات منطقه دانست. بطوریکه داود اغلو در مصاحبه خود به تلویزیون CNN Turk میگوید: ما به سودمند بودن دیدار روسای جمهور آذربایجان و ارمنستان امید داریم.

نشست بعدی سران سازمان کشورهای مستقل همسود نهم اکتبر در مولداوی برگزار خواهد شد. پیش بینی می شود که در چار چوب این نشست مذاکراتی بین رئیس جمهور آذربایجان ورئیس جمهور ارمنستان بر گزارشود. اگر چه این توافقنامه جهت اجرایی شدن نیازمند تصویب مجالس کشورها میباشد که از لحاظ تئوری مجلس ترکیه می تواند توافق نامه را تصویب کند. اما در پارلمان ارمنستان این فرآیند پیچیده تر است، زیرا که اجماع نمایندگان مجلس سخت تر است. ولی اگر این توافقنامه در مجالس دو کشورتصویب نشود، نشان دهنده وجود اختلاف بین طرفین است که این موضوع بطور تلویحی در اظهارات مقامات ترکیه دیده میشود. بعنوان مثال نخست وزیر رجب اردوغان اعلام کرده است که درصورتیکه توافقنامه مورد پسند پارلمان ارمنستان و ترکیه قرار نگیرد، منتفی خواهد شد.

این اظهارات اردوغان تردید خیلی ها را برانگیخته است. چراکه پارلمان ترکیه که حزب “عدالت و توسعه” به رهبری خود رجب اردوغان اکثریت آن را تشکیل می دهد ممکن است اسناد مذکور را تأیید ننماید و حتی ممکن است تأیید اسناد به مدت نامعلوم بتأخیر بیافتد. در آنصورت دولت ترکیه تظاهرخواهد کرد که دولت به اصطلاح بسیار علاقمند است که اسناد امضاء شوند، اما نمایندگان مجلس مخالفند. به این ترتیب آشکار است که ترکیه تمام تلاش خود را در راستای دفاع از منافع آذربایجان بکار برده است.

ادامه دارد.